نگذارید کودک شما با کاغذ و مداد رنگی بیگانه بماند و فشارهای روحی و روانی را در خود ذخیره نماید و درصدد یافتن راههای مانند تخریب و شکستن و پرخاشگری برای تخلیه ی خود بر آید.
کودکان نه آینده‌ای دارند و نه‌گذشته‌ای، آنها از اکنون (لحظه‌ی‌حال) لذت می‌برند. کاری که کمتر بزرگسالی انجام می‌دهد!تابستان در راه است و دیگر خانه به خانه‌ی این دیار، حضور تمام وقت پروانه‌ها را سبز می‌مانند و شایسته است که آبدارترین لحظه‌ها و زرین‌ترین ساعات شبانه روز را آگاهانه به اولویت نخست زندگی‌امان یعنی فرزندان اختصاص دهیم و برای هدایت انرژی و استعداد و نیازهای آنها در اوقات فراغت تابستان تدبیری بیاندیشیم که در غیر این صورت، فرصتی بزرگ و طلایی را برای آموختن کودک در مکتب خانواده از او ستانده‌ایم. تابستان فصل خوابیدن تا لنگه‌ی ظهر و خمیازه‌های کشدار بعدازظهر نیست. همانطور که فصل فعالیت‌های بی‌وقفه و بی حساب هم نیست. تابستان فصل برنامه‌ریزی های ناب و هدفمند است برای دور شدن از یکنواختی و تکرار و رسیدن به احساس خرسندی و شادکامی از آموزه های نو و تجارب تازه و متنوع بی‌شمار.
تابستان تور تفریح و تعالی است برای فرزندان، تنها اگر روزهای بلندش به تدبیر و تنوع و تفکر و برنامه‌ریزی پدران و مادران آراسته گردد.
اوقات فراغت چیست؟
در لغت نامه‌ی دهخدا، فراغت به معنای آسایش و آرامی و استراحت و ضد گرفتاری از کار و شغل آمده است. در فرهنگ عمید نیز، فراغت به معنای آسودگی و آسایش و آسودگی از کار و شغل آمده است. اوقات فراغت شامل زمانی می‌شود که فرد به دور از چارچوب برنامه‌های از پیش تعیین شده‌ی کاری و بایدها و نبایدها، زمانش را به دلخواه خود سپری می‌کند و به تخیل، تفکر، تفریح، ورزش، بازدید، مسافرت و مطالعه و غیره می‌پردازد. اهمیت اوقات فراغت از نظر نداشتن حد و مرز فکری و قید و بند و هم‌چنین منطبق بودن با شرایط روحی و روانی انسان، مهیا نمودن بهترین فرصت برای بروز پرسش ها و پاسخ‌ها، علایق هنری، ورزشی و بروز استعدادها و... می‌باشد.
ضرورت اوقات فراغت
والدین، نخستین معماران شخصیت کودک خود هستند. پس شایسته است که از بهترین مصالح و زیباترین سلیقه‌ها در زیرساخت این عمارت انسانی استفاده نمایند. با افزایش محیط‌های یادگیری جدید در عصر شتاب و تحولات کنونی، انتظارات و فشارهای کاری و دوندگی‌های بی‌پایان و بالطبع تنش‌ها و استرس‌های اجتناب ناپذیر و خستگی‌های مفرط ناشی از برنامه‌های متراکم افزایش یافته است. در این میان نیاز به انعطاف‌پذیری و انبساط خاطر همراه با مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی نزد انسان امروز‌ی بیشتر جلوه نمایی می‌کند؛ لذا در همین مسیر اوقات فراغت جنبه‌ای بسیار مهم است که در صورت درک اهمیت و مفهوم آن در عمل، ميداني است برای تفكر و زنده دلي و رشد انديشه‌ها و خلاقيت‌ها و امنيت رواني انسان‌ها و سلامت و افزایش دلبستگی انسان‌ها به همدیگر و در غير اين صورت با توجه به رشد روز افزون انواع انحرافات و سازبودن زمینه های آسیب زای بی شمار در جوامع؛ موجب فراگيري رفتارهای نامطلوب، آسيب‌هاي متنوع اجتماعي و دردسرهاي تازه و سردرگمي و كج‌روي، اختلال و بی‌هویتی یا به عبارتی بزهکاری های فصلی و در صورت تداوم بزهکاری دایمی می‌شود.
تنوع در گذران اوقات فراغت موجب ایجاد تنوع در زندگی می‌گردد و تنوع مانع پدیدآیی افسردگی یعنی بیماری مزمن قرن ماست که افسرده‌ها همواره از نداشتن تنوع در زندگی و بروز یکنواختی گله‌منداند. پس با راهنمایی فرزندان خود به انجام فعالیت های متنوع و مفید در طول سال، بویژه تابستان زمینه ی علاقه مندی آنان به زندگانی را در تمام فصول عمرشان فراهم آورید.
اوقات فراغت تنها گذران ساده وقت بدون كنترل ديگران نيست؛ بلكه زمانی است براي ساختن خود و بنياد نهادن جامعه‌‌ای مطلوب و گسترش گفتگوهای اجتماعی همراه با رشد فضيلت‌های اخلاقی و افزايش توانمندی‌های علمي و فرهنگی و بهترين فرصت برای ايجاد پرسش‌ها و رسيدن به پاسخ‌ها و بروز استعداد‌هاي نهفته آدمي است. چنانچه بزرگترين دانشمندان و فيلسوفان تاريخ درست در زمان فراغت خود و خارج از محدوده‌ي آزمايشگاه‌ها و كتابخانه‌ها و چارچوب‌های از پیش تعریف شده... به مهمترين اكتشافات و نتیجه‌گیری نهایی از تلاش‌های خود دست يافته‌اند.
نيوتن در زمان استراحت خود با افتادن سيبي از شاخه‌ي درخت و طرح پرسشی از خود، یکی از حياتي‌ترين قانون جهان يعني قانون جاذبه را كشف نمود و ارشميدس در حين استحمام به قانون جرم حجمي اجسام و فرانكلين هنگام بازي با بادبادك و توجه به رعد و برق به قانون الكتريسيته و اديسون تمام كشفيات خود را در دنياي كودكي و خارج از چارچوب كلاس درس‌اش انجام داد. در اوقات فراغت یعنی خارج از قید و بندها و کلیشه ها و فشارهای معمول روزانه، افراد به راه حلي براي مشكل خود دست می یابند و يا به تصميم‌هاي سازنده‌اي براي جهت دادن به زندگي خود مي‌انديشند و... اوقات فراغت برای كودكان نيز بدور از اين تعريف نيست.
تو اهل خلوت دل نیستی، نمی دانی
که سر به جَیْب بردن، چه عالمی دارد
پیشنهادهایی برای غنی سازی اوقات فراغت فرزندان:
بازی دنیای کودکان است؛ دنیای کودکان را به بازی نگیریم، که بازی بهترین شکل فعالیت طبیعی کودک و موثرترین و معنادارترین راه یادگیری اوست و مهم ترین نقش را در تمرین بزرگسالی اش ایفا می کند و تقویت ابراز وجود و کشف استعدادهای کودک، تنها بخش کوچکی از فواید بازی کردن است .
گاه‌گاهي به كودكان خود حق خلوت كردن با خویش و تنها ماندن در گوشه‌اي كه دلخواه آنهاست را بدهید و پر كودكان را براي پرواز به دنياي تخيلات‌شان قيچي نكنيد. ای بسا حقايق بزرگ و تاثیرگذار تاريخي كه ريشه در همين تخيلات كودكانه دارند. چنان كه ما امروز تمام تخيلات و پيش‌بيني‌هاي دیروز «ژول ورن» را در واقعيت زندگی مي‌كنيم.
- فرزندتان را با كتاب آشنا كنيد. كودكی كه با كتاب آشنا شده باشد در نوجواني مي‌تواند اوقات فراغت خود را با آن پر كند. با توجه به مقطع تحصيلي و سني آنان برايشان كتاب بخريد و يا با هم به نزديك‌ترين كتابفروشي برويد و چند كتاب را با توجه به سليقه‌ي فرزندتان انتخاب كنيد. اين كتاب‌ها مي‌توانند به صورت كتاب كار، كتاب نقاشي، كتاب رنگ‌آميزي اعداد، شكل و يا به صورت هفته‌نامه، پيك، روزنامه، مجله و... باشند.
- فرزندتان را در رشته ی مورد علاقه اش در كلاس ورزش ثبت‌نام كنيد. ورزش نه تنها باعث تقويت جسم و عضلات بدن مي‌شود، بلكه اعتماد به‌نفس، خلاقيت، تفكر وحافظه او را نيز تقويت مي‌كند.
- هفته‌اي يك روز حتما با فرزندتان بازي فكري انجام دهید. كم كم همين بازي فكري، نيروي تفكر او را تقويت مي‌كند و بعدها مي‌بينيدكه فرزندتان خود بازي اختراع مي‌كند!
- مطالب آموزنده ی بسیاری در قالب داستان، انیمیشن و بازی های فکری ، علمی ، ورزشی در لوح های فشرده کامپیوتری موجود می باشد که حاوی نکات ارزشمند اخلاقی، هنری و فرهنگی و تاریخی اشت. شما می توانید با نظارت در تهیه ی این سی دی ها برای کودکان خود؛ همزمان فرهنگ درست استفاده از رسانه‌های نو را نیز به او آموزش دهید.
- اگر در نزديكی شما و يا درمیان فاميل، كساني هستند كه تمايل داريد با آنان رفت وآمد كنيد، مي‌توانيد گاهی فرزند خود را به همراه شان به پارك يا موزه برای ديدن آثار باستاني ببريد. اين حركت نه تنها باعث مي‌شود فرزندتان تعامل اجتماعي را بياموزد، بلكه به صورت غيرمستقيم آموزش هم‌ياري، مسئوليت پذيری، در كنار ديگران بودن و آشنايي با آثار و مفاخر سرزمين خويش نيز مي‌باشد.
- بخشی از کارهای منزل را بنا به انتخاب کودکان به انها واگذار کنید. بعضي از كودكان به آشپزخانه علاقه دارند. گاهي اجازه دهيد در كنار شما و زير نظرتان، آشپزي كنند. هدف از اين كار گسترش علاقه فرزند شما به كار مورد علاقه‌اش و هم‌چنين يادگيري و آموزش مهارتي براي فردای زندگي است.
- امکانات تهیه‌ی کارهای دستی ارزان قیمت را در منزل فراهم کنید و خود نیز راهنمایی ساخت آنها را عهده دار شوید و با تشویق فرزندتان، خلق ایده های تازه را در او تقویت نمایید. وقت بیشتری به فرزندتان اختصاص دهید تا در نتیجه ی ارتباط متقابل شما از همدیگر توسعه یابد.
- گاهي اجازه دهيد با دوستش تلفني صحبت كند و با او از خاطرات مدرسه اش تعریف کند. شما نیز از خاطرات خود تان برایش بگویید. با يكديگر دردل كنيد، بخنديد و شاد باشيد. شادی را بايد بوجود آورد نه اين‌كه منتظر آمدن آن نشست!
- مسئولیت کاشت و نگهداری از تعدادی گل و گیاه را به کودک خود بسپارید . شاهد رشد و تکثیر آنها بودن و انتظار برای به گل و ثمر نشستن شان، به طور غیر مستقیم آموزه ای است برای بچه ها و توجه و تعهد به حفظ طبیعت که حس زیبایی شناختی را نیز در او پرورش می دهد.
- اجازه دهید تا فرزند شما، زندگی را ترکیبی از حوادث تلخ و شیرین بداند و او را از فراگیری کلاس ارزشمند دشواری‌های طبیعی زندگی دور نکنید. کودکی که راه و روش مقابله با سختی ها را نداند، در آینده فردی متزلزل، ناکام، زود رنج و بدبخت خواهد شد و بسادگی خود را باخته و تسلیم ناامیدی می‌گردد.
- کودک را با طعم شیرین کارهای نیک و پسندیده در عمل آشنا سازید و با الگو شدن خود در این مورد او را به سوی نیک اندیشی و نیک خواهی و مهربانی نمودن به دیگران ترغیب کنید تا گاه برخورد با رنج دیگر انسان‌ها، قادر به درک و همیاری و غمخواری با آنها شود و از شادمان کردن دیگران احساس سعادت نماید و مهارت ارزشمند «همدلی» در او شکل گرفته و صیقل یابد.
- نگذارید کودک شما با کاغذ و مداد رنگی بیگانه بماند و فشارهای روحی و روانی را در خود ذخیره نماید و درصدد یافتن راههای مانند تخریب و شکستن و پرخاشگری برای تخلیه ی خود بر آید. نقاشی کردن موجب تخلیه ی فشارهای روحی و منجر به ایجاد حس آرامش و رضایت پس از خلق یک اثر در وی می شود؛ آنچنان که امروزه روان شناسان از طریق مشاهده ی نقاشی کودکان به نوع شخصیت آنها و مشکلات درونی و آرزوها و آنچه در دل دارند، پی می برند. به عبارتی: کودک خود را د رنقاشی‌هایش رها می‌کند؛ پس این فرصت را از او دریغ نکنید.- کودکان همواره تشنه‌ی دانستن‌اند، با بردن آنها به پارک‌ها از فواید فضای سبز و نقش آن در سلامت جسم و روان انسان ها و اهمیت حفظ و نگهداری اش بگویید تا نگرشی زیبا و مثبت به محیط زیست پیدا کنند و قدرت تشخیص و شناخت آنها کم کم گسترش یابد .
- با سپردن کارهای کوچک به کودکان با نظارت خود، مانند: خرید خوراکی، انتخاب کتاب داستان، پرسیدن نشانی از پلیس، ارائه بلیط سینما و اتوبوس، کمک به سالمندان، گرفتن نامه از پستچی و... او را با فعالیت‌های اجتماعی و ارتباطی در عمل آشنا سازید.
- نوشتن خاطرات روزهای تابستان برای بسیاری از بچه ها جالب و سرگرم کننده است. شما می توانید رفته رفته او را دراین راه به داستان نویسی هم ترغیب نمایید.
- هرگز فرصت بزرگ شدن را از کودکان نگیرید. به او اعتماد کنید تا به شما اعتماد کند. به او احترام بگذارید تا به شما احترام کند. امروز برایش وقت بگذارید تا فردا برایتان وقت بگذارد.
پیشنهاد:
از آنجا که وزارت آموزش و پرورش مهمترین دستگاهی است که در تعلیم و تربیت نسل‌های کودک و نوجوان فعالیت دارد. می بایست نقشی چشمگیر هم در سیاست گذاری و مدیریت غنی سازی اوقات فراغت کودکان، نوجوانان و جوانان داشته باشد و به عنوان محور پویای فعالیت برای غنی سازی اوقات فراغت مطرح و شناخته شود. به منظور پیشگیری از موازی کاری و اتلاف وقت و هزینه، گسترش بی میلی و بی اعتمادی به فعالیت‌های مشارکتی در نوجوانان و هدر دادن مبلغ شهریه های هنگفت در این میان، ضروری می‌نماید که نهادهای مختلف مسئول در این خصوص با هماهنگی و تدوین اهدافی مشترک، در جهت معنادهی و غنی کردن و سلامت بخشی هر چه بیشتر اوقات فراغت همه‌ی اقشار اجتماع، همدوش و هدفمند حرکت نمایند و در صدد افزایش ساخت اماکن سالم تفریحی چون پارک‌هایی با موضوعات مختلف تفریحی و آموزشی، کتابخانه ها و مکان های باز ی، سالن های متعدد ورزشی و سینما ها و کمپ‌های تفریحی ویژه سنین مختلف و.... با هدف رشد همه جانبه ی فرزندان این سرزمین و پرورش شهروندان سالم برای آینده برآیند.
از سویی چگونگی سپری نمودن اوقات فراغت افراد به عواملی چون سن، طبقه اجتماعی و توان مالی، نیازهای روحی و عاطفی و هم چنین سلیقه و روش زندگی افراد هم بستگی دارد. که ضرورت توجه به این مهم شایسته و بایسته تر از همیشه خودنمایی می‌کند.
در پایان:
فراموش نکنید که اوقات فراغت به معناي بيكاري نيست. بلكه در حقيقت، فرصتي است تا بچه‌ها كارهايي را كه دوست دارند، انجام دهند.
توجه به اهمیت برنامه ریزی برای اوقات فراغت فرزندان به معنای قرار دادن آنها در چارچوب و کلیشه ی از پیش تعیین شده و فرستادن آنها از کلاسی به کلاس دیگر و تزریق خستگی و داشتن انتظارات بی پایان والدین از آنها نیست . اگر فرد بعد از گذراندن اوقات فراغتش احساس افزایش تجارب بصری و فکری نماید و به شادکامی و انبساط خاطر برسد، یقینا برنامه ای مثمر ثمر داشته است ولی چنانچه دچار دلسردی، کوفتگی و بی حوصلگی و استرس و اضطراب در طول برنامه و یکنواختی و آزردگی خاطر شود، فراغتش در واقع شکنجه ی روحی و روانی بوده است. اوقات فراغت مثبت حاوی اهداف نهان و نامحسوس است که کمترین آنها شاید حصول آرامش محسوس فکری برای ادامه ی مسیر زندگی و پیرو آن انسجام روحی و تعمق و رشد فکری ، اخلاقی و شخصیتی است.
به طور قطع شما نیز راهکارهای خلاقانه ی دیگری می توانید به فهرست فوق الذکراضافه نمایید. آنچه بسیار مهم می نماید این است که اگر والدین با نگاهی مثبت به فرزند خویش بنگرند و حضور او را در کنار خویش مایه ی فخر و دلگرمی و امید بدانند و برایش وقت بگذارند و هرگز جمله ی کوتاه « دوستت دارم» را از او دریغ نورزند، او نیز به ارزش والای خود پی برده و به آن احترام می گذارد . اعتماد به نفس در او ریشه دوانده و خود را قوی و نیرومند و مفید می‌پندارد. از احساس حقارت و ناتوانی دور می‌ماند. نشاط درونی را تجربه می کند. همه چیز را به دیده ی تحسین و تازگی می نگرد. همواره به پویایی و سازندگی می‌اندیشد و از کاهش رنج و اندوه دیگران توسط خویش شادمانی می‌کند. به یاد داشته باشیم که انسان های موفق و چهره های برجسته و ماندگار در طول تاریخ همواره امیدوارترین افراد بوده اند.
اگر به فردایی امید بخش و روشن می‌اندیشیم، باید کودکان را دریابیم و بدانیم که هر روز در زندگی آنها یک روز جدید است با امکانات جدیدتر و فرصت های نامحدود .
هرگز کارکردهای تاثیرگذار اوقات بهینه ی فراغت یعنی: رفع خستگی، شکوفایی استعدادها و رشد اجتماعی را بر شخصیت و رفتار فرزندمان چه در فصل تابستان و چه در تمام طول سال از یاد نبریم و آگاه باشیم که عدم برنامه ریزی منسجم و کاربردی و در عین حال جذاب توسط خانواده و بخصوص نهادهای اجتماعی مربوطه برای پرکردن اوقات فراغت طبقه های مختلف اجتماعی، بویژه کودکان و نوجوانان، موجب بطالت و دلسردی شده و چالشی پیش روی سلامت و امنیت جامعه و فرهنگ شهروندی تلقی خواهد شد.
*مدرس آموزش خانواده/ نویسنده کتاب‌های تربیتی کودکان
چاپ شده در روزنامه روژان.................................
منابع:
- خسروی، محترم (1389). بزرگ شهروند کوچک (راهکارهای تربیتی کودکان به زبان ساده برای همه). چاپ دوم .تهران، انتشارات کوروش.
- خسروی محترم ( 1382). مقاله : «آسمان دلش خنده های کودکانه می خواهد». هفته‌نامه‌ی «نگاه» وزارت آموزش و پرورش، شماره 348.
- خسروی، محترم (1394). مقاله: غنی‌سازی اوقات فراغت. ماهنامه‌ی آموزشی - تربیتی «پیوند» وزارت آموزش و پرورش. شماره 430
آدرس کوتاه خبر:
