نیچـە و ژن

لێکۆڵینەوە لە نووسینەکانی نیچە پەیوەندییەکی ئاڵۆز لەگەڵ ڕەگەزدا ئاشکرا دەکات کە زۆرجار تەحەدای لێکدانەوە فێمینیستە نەریتییەکان دەکات. ڕەخنەکانی لە ئەخلاق و نۆرمەکانی کۆمەڵایەتی پێشنیاری دانپێدانانی ئەو سنووردارکردنانە دەکەن کە لەلایەن ئایدۆلۆژیای کولتووری باوەوە بەسەر هەردوو ژن و پیاودا دانراون.

چەمکی نیچە لە ئۆبەرمەنش، یان مرۆڤی سەروو، بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ بانگهێشتی دووبارە پشکنینی ڕۆڵی جێندەری دەکات، چونکە داکۆکی لە تاکەکان دەکات کە سنوورە ئاساییەکان تێپەڕێنن؛ بەڵام لێدوانە ورووژێنەرەکانی سەبارەت بە ژنان زۆرجار چەشنە کۆنەپەرستانە زیانبەخشەکان بەردەوام دەکەن، ئەمەش دەبێتە هۆی تۆمەتبارکردنی ژنکوژی. ئەو ژنی وەک بەرجەستەکردنی ژیان و سروشت سەیر دەکرد، هەم خولقاندن و هەم غەریزە بەرجەستە دەکات، کە جیاوازییەکی توندی لەگەڵ مۆدێلە عەقڵانییەکانی پیاوسالاریدا هەیە. ئەم یەکترگرتنە دووفاقی نیچە دەخاتە ڕوو؛ لە کاتێکدا کە ئەو تەحەدای ئەو چوارچێوە ئەخلاقییانە دەکات کە ژنان لەیەکتر دەبەستنەوە، زمانەکەی زۆرجار دەگەڕێتەوە بۆ تروپی پیاوسالاری. لە کۆتاییدا، پشکنینی فەلسەفەی نیچە پەردە لەسەر گرژییەک لە نێوان ڕزگاری و ستەمدا ئاشکرا دەکات، کە گەرەنتی تێگەیشتنێکی نوانسی دەکات لە کاریگەرییەکانی لەسەر گوتاری فێمینیست و لێکۆڵینەوەکانی دواتر لە ڕەگەزیدا.

فەلسەفەی نیچە ڕوانگەیەکی ئاڵۆز و زۆر جار دژبەیەک لەبارەی ژنانەوە دەخاتە ڕوو، کە لە نێوان سەرسامبوون بە تواناکانیان و پابەندبوون بە ڕۆڵی ڕەگەزی تەقلیدیدا دەلەرزێت. ئەو ڕەخنە لەو سنووردارکردنانە دەگرێت کە لەلایەن نۆرمەکانی کۆمەڵایەتییەوە لەسەر ژنان دانراون، چونکە پێشبینی داهاتوویەکی لەدایکبوونەوەی کولتووری دەکات کە لەسەر بنەمای هەڵسەنگاندنەوەی بەهاکان دامەزراوە کە ژنان نەک تەنها وەک بابەتێکی پاسیڤ بەڵکو وەک بەشداربوویەکی دینامیکی لەم پرۆسەی گۆڕانکارییەدا لەخۆدەگرێت. لەم چوارچێوەیەدا دەتوانرێت چەمکی ئیرادەی نیچە بۆ دەسەڵات لێکبدرێتەوە بۆ ناسینی توانای ژنان لە دروستکردنی بەها و ناسنامەی خۆیاندا، بەمەش بەشداری لە دیمەنێکی ئەخلاقی دووبارە خەیاڵکراودا دەکات. بەڵام زۆرجار نیچە تێبینییە ژنکوژییەکان ئەم ئایدیاڵە ئاڵۆز دەکەن، ژنان لە چوارچێوەی ئایدیاڵێکی چەقبەستوودا دادەنێن کە ستەمکردن بەردەوام دەکات. ئەم دووانەییە گرژییە سروشتییەکانی بیرکردنەوەکانی نیچە و پێویستی لێکدانەوەی فێمینیستەکان بۆ وەرگرتنەوەی ڕۆڵی ژن نەک تەنها وەک ئۆبژەی ڕەخنە بەڵکو وەک بریکارە چالاکەکان لە جیهانێکی پۆست نیهیلیستیدا دەخاتە ڕوو.

لە نێوان ئەو باسە بەردەوامانەی کە لە دەوری بۆچوونەکانی نیچە سەبارەت بە ژنان، ڕەخنەگران زۆرجار تیشک دەخەنە سەر کاریگەرییە زیانبەخشەکانی فەلسەفەکەی لەسەر یەکسانی جێندەری. زۆرجار وێناکردنی ژنان دەچێتە ناو کایەی جەوهەرگەراییەوە، کە دەتوانێت پێکهاتە پیاوسالارییەکان بەهێز بکات نەک هەڵیانبوەشێنێتەوە.

چاودێران دەڵێن کە نیچە ڕۆڵی ژنان بە پلەی یەکەم زاوزێ و سۆزداری ڕەتدەکاتەوە، ئاڵۆزی ناسنامەی مێینە تێکدەدات، ژنان بچووک دەکاتەوە بۆ تەنها ئامرازێکی ئیرادەی پیاو. ئەم ڕەخنەیە هاوتەریبە لەگەڵ لێکۆڵینەوە فەلسەفییە فێمینیستییەکان سەبارەت بە خراپە پێکهاتەییەکان کە نایەکسانی جێندەری بەردەوام دەکەن.

زانایان بە جەختکردنەوە لەسەر پێویستی دەستنیشانکردن و گۆڕینی پێکهاتە کۆمەڵایەتییە ستەمکارەکان، دەڵێن دیدگاکانی نیچە تەنیا کونجکاوی فیکری نین بەڵکو ڕەنگدانەوەی پارادایمە کولتوورییە فراوانترەکانن کە پێویستیان بە ڕەخنە و چاکسازییە. جگە لەوەش، زەمینەی مێژوویی وەڵامە فێمینیستەکان. جەخت لەسەر خەباتێکی بەردەوام دەکات لە دژی ئەو میراتە پیاوسالارانەی کە ڕەنگە بیرۆکەکانی نیچە بە بێ ئاگاداری خۆیان بەهێزیان بکەن، داوای هەڵسەنگاندنەوەی بەشدارییەکانی دەکات لە ژێر ڕۆشنایی بیری فێمینیستی مۆدێرن.

 ئاڵۆزییەکانی دەوروبەری بۆچوونەکانی نیچە سەبارەت بە ژنان تیشک دەخەنە سەر یارییەکی پارادۆکسیکی نێوان عەقیدەی فەلسەفیەکانی و بنیاتەکانی کۆمەڵایەتی ڕەگەز. لە کاتێکدا کە نووسینەکانی ناوبەناو ڕەنگدانەوەی ژنکوژییەکی قووڵ چەسپاون، بەڵام وەک ڕەخنەیەک لە نۆرمەکانی باو کە توانای تاکەکەسی بەبێ گوێدانە ڕەگەز دەبەستنەوە، کاردەکەن. دەتوانرێت چەمکی ئۆبەرمەنش لەلایەن نیچە وەک بانگهێشتنامەیەک بۆ هەردوو ژن و پیاو بۆ تێپەڕاندنی سنوورەکانی کۆمەڵگا لێکبدرێتەوە، ئەمەش ئەوە پیشان دەدات کە ڕزگاربوون لە ڕۆڵی ئاسایی بۆ بوونی ڕەسەن لە پێش هەموو شتێکەوەیە. بەم پێیە تێگەیشتن لە ڕوانگەی ئەو پێویستی بە خوێندنەوەیەکی نوانس هەیە کە هەم توخمە ستەمکارەکان و هەم ئەو پۆتانسێلە شۆڕشگێڕانەی کە لەناو فەلسەفەکەیدا چەسپاوە، بناسێت.

لە کۆتاییدا، بەشداریکردنی ڕەخنەگرانە لەگەڵ بیرکردنەوەکانی نیچە هاندەری گوتارێکی فراوانترە لەسەر مێینەیی، بەهێزکردن و تاکگەرایی، کە یاریی نێوان ڕەنگدانەوەی فەلسەفی و کاریگەرییەکانی جیهانی ڕاستەقینە بۆ ماف و ناسنامەکانی ژنان نیشان دەدات. ئەم شیکارییە فرەلایەنە لە کۆتاییدا پەیوەندییە بەردەوامەکانی بیرۆکەکانی نیچە لە باسە هاوچەرخەکانی دەوروبەری ڕەگەز و خۆبووندا ئاشکرا دەکات.

• سوودم لە کتێبی نیشە، مارتن هایدگەر، چاپخانەی سەردم. وەرگرتووە.