چرۆیێ لە براڵووسان و کانیاوێ لە پلوور و نەمامێ لە داخان

بێساران، مەڵبەندی شاعێران و ڕووناکبیران؛ هەوارێ کە بۆنی مەلا موستەفای وەلی لێی دێت و باخێ کە لە بەر ناکەوێت و کانیاوێ کە وشک نابێت و لووتکەیەک کە بەرزی لێ نابڕیێ.

ئەم مەڵبەندە بێگەردە کە یەکێکە لە ئاواییە گەورەکانی شاری سەوڵاوا هەردەم لانکێ بووە بۆ پەروەردەکردنی ڕۆڵەگەلێک کە هەتاهەتایە  جێ پەنجەی خزمەتیان بە نیشتمانەوە دیارە.

یەکێ تر لەو قەڵەم بەدەستە پڕ هەستانەی ئەم گوندە زاناپەروەره بەڕێز کاک فەرزین پیرە یه، کە ئەمەش بەشێکە له بەسەرهات و بیرەوەری و ژیوانامەکەیان له زمانی خۆیەوە:

«لە سەخڵەتە ڕۆژەکانی ڕێبەندانی1371ی ک.ه هاوکات لەگەڵ بۆرانە ساردەکانی زستانی نیشتمان لە شارە گوندی بێسارانی ژاوەرۆ سەربەناوچەی سەوڵاوا لە دایک بووم و لە دارستانە جوان و دڵڕفێنەکانی چەمی داخانی بێساران بە دارەدارە ی چنارەکان باڵام کردوبە لایەلایەی بوڵبۆڵ و قاسپەی کەو خەوی شیرینم لە باوشی دایکم دا مێوانی جەستەم دەکرد.

ڕۆژگاری ژینی منداڵی هاوتەمەنە خنجیلانەکانم لە کۆڵان و شەقامەکانی بێساران بە کایەی کۆشەک و ماتان و حەوبەرد و کێلەماڕان و جۆجۆ و هەنەریە مەترسیدارەکان ڕادەبوێرا و زۆرتر لەگەڵ خۆشک و خزمەکانم لە دنیای شیرینی ژیاندا کالێسکەی ئاواتەکانم دەسووڕاندەوە.

پاییزی دڵڕفێنی بێساران منی فێری سرووشت و جوان دۆسی کرد، دیمەنە جوانەکانی هەوارگەکانی بێساران و ژاوەرۆ دڵی منیان بەرەو شێعر و ئەدەب و جوانی کێشاند.

لە سەردەمی خوێندەواریدا من پێش ئەوەیکە بچم بۆ فێرگە، لە لای باوکمەوە فێری خۆێندن و نووسین بووم و هەربۆیه لە فێرگە من زۆربەی وانەکانم لەبەربوو و هەموو کات خۆێندەواری پلە یەکی فێرگەکان بووم.

دایکم خەڵکی بۆڕیەر و کوردێکی سۆران بوو، بەو بۆنەوە من فێری ئاخافتن و وت و وێژ بە کوردی سۆرانی بووم و لەفێرگەشدا مامۆستاکانم سۆرانی زمان بوون خەڵکی بانە و سەقز بوون و منی هەورامی بە پێچەوانەوەی هاوڕێیەکانم بە سانایی دەمتوانی لەگەڵیان پەیوەندی بگرم و قسە کەم؛ بۆیە هەر لە سەردەمی سەرەتاییەوە ڕەولی کەسێکی پەیوەندساز نێوان مامۆستاکان و خۆێندەواران بووم وەک  دیلماجێ لە نێوهاوپۆلەکانمابووم و ئەوە بوو بەهۆی گەشەسەندنی کۆمەڵایەتیم هەر لە پۆلی دوهەمی سەرەتاییەوە.

مامۆستاکانم کە لە کەلاسدا زانییان کە من خاوەنی ئێستێعداد وتوانایی و لێهاتووی تایبەتم زۆرتر منیان خۆش دەویست و وەکوو پیاوێکی گەورە لەگەڵما مامەڵیان دەکرد و منیش گەش گەش باڵام پێدەکرد و شاگەشکە دەبووم و هەر ئەوەش دەبووە هۆکاری ئەوەی کە هاوپۆلەکانم ئیرەیێم پێوە ببن لە قوتابخانەدا و هەربۆیه زۆرجار دەست بەیەخەم دەبوون وهەڕەشەیان لێ دەکردم  بەڵام خوا ڕەحمی کردبوو و مامم لەو فێرگەدا مامۆستا بۆ و بەو بۆنەوە لە سامی ئەودا نەیاندەوێرا زۆرتر کێشەم بۆ ساز کەن لە پۆلی چوارەمی سەرەتایی بە پێچەوانەی هاوڕێیانم بەهۆی ئەوەی کە لە وتاربێژیدا شارەزایی و تەوانایی زۆری خۆمم دەرخستبوو بووم بە شوورای خوێندەواران و ناوی خۆمم بۆ شوورای خۆێندەواران نووسی، و ئێستایش کە بیری لێدەکەمەوە یەکێک لە جووانترین بیرەوەریەکانمە.

لەبواری وانەی فێرگە، هەمیشە لە کێبەرکێە زانستیەکاندا نوێنەری شارستانی سەوڵاوا لە ناوەندی پارێزگای کوردستان بووم و هەموو کات پلەی یەکەمم بەدەست دەهێنا و لە پاڵیشیا بەهەست بووم و ئەدەبیات و زانستم زۆر پێ خۆش بوولە بیرمە  لە پۆلێ دووهەمی ناوەندی بووم کە  مامۆستا حیسام زەبێحی وتی: هەر کەسێک لەناو ئێنشاکەیدا شێعرێک بنۆسی دوو نۆمرەی پێ ئەدەم ،منیچ وتم مامۆستا شێعری خۆمان یا هی شاعێران!  چە دیم کەلاس بوو بە هەراوپێکەنین ،یەکێکیان وتی: ئاخر .... تۆ کەی دەتوانی شێعر بڵی ،دەبێ لە لەدیوانی شاعێرانێ وەکوو حافێز و خواجە عەبدۆڵا شێعر بێری، من وتم ئەی مامۆستا دەتوانم شێعری مەڵا مستەفای بێسارانی بنووسینەوە، بازەم کەلاس بوو بە گاڵتەجاڕ و ناڵە و نرکە و پێکەنین.

مامۆستاکەم زانی چتێکی لێ دەزانم بە خەیرا کەلاسی هێور کردەوە و وتی ئافەرین،ئافەرین فەرزین کە مەلا مستەفا دەناسی و چەند خۆلەکێک باسی مەلا مستەفای بێسارانی بۆ هاوپۆڵان کرد و منیش جاروبارێک دەپەڕێم ناو باسەکەی و بەفیزێکەوە و ڕستەکانم بۆ ساغ دەکرەوە و یانێ هەی هەی منیش  چتێکم لێ حاڵییە.

بەهەر حاڵ من یەکم شێعری خۆمم بە لاسایی لە وەزنی پەنج بڕگەیی مەلا مستەفای بێسارانی نووسی و لەکەلاس خۆێندمەوە و مامۆستاکەم سەری سووڕ ما و زۆری پێخۆش بوو ئێدی بووبە عادەتێک بۆ من لەکەلاسی مەلا حیسام دا جاروبارێک شێعرێکم دەنووسی و دەخۆێندەوە، زۆر بەداخەوە زۆربەی مامۆستاکانم کە زانیارێکیان لە ئەدەبی کلاسیکی کوردی نەبوو بڕوایان نەدەکرد کە ئەوانەی دەمخوێندەوە نووسینی خۆم بێ.

باوکم لە ماڵدا پەرتووکخانەیکی لە دیوانی شاعێرانی کورد و فارس وەکوو مەلا مستەفەی بێسارانی، مامۆستا مەولەوی، مامۆستا سەیدی هەورامی، مامۆستا ناڵی، مامۆستا هەژار و هێمن و خەیام و عەتاری نەیشاپووری و حافێز و سەعدی شیرازی بوو.

کەڕەتێک مامۆستایەکم ڕێگەی کەفتە ماڵی ئێمە و چاوی بە دیوانەکان کەفت و منیش بۆ خۆ نیشاندان دیوانێکم بەدەستەوە گرت و ڕوویشتم هێوانی ماڵەکەمان و بازم کرد و بۆ خۆم دەمخۆێندەوە.

بەڵام بەیانی کە تیشکی هەتاو دایە شاخی براڵووسانی بێساران و بولبۆلەکان دەستیان کرد بە خوێندن و من ڕوویشتمەوە بۆ فێرگە هەر کە مامۆستاکە  منی دی یەک دانە شەقە زلەی لە‌بنا گوێم دا و چاومی پڕ کرد لە فرمێسک و بەڵام من هەر لێوبەبزە و نەمدەزانی لەبەر چی شەپڵاخەم خواردوە، مامۆستا وتی های... دەچیتەوە ماڵێ و لە ڕووی دیوانەکانی باوکتەوە شێعر دەنووسی و بەناوی خۆتەوە دەیانخۆێنیتەوە لێرە، ئۆخەی زوو دەستت ڕووبوو بۆمان و ئێتر مافت نیە شێعر بخۆێنیتەوە لەم قوتابخانەدا. منیچ بە چاوی پڕ لە فرمێسکەوە وەکوو لافاوی چەمی ژەرەژینی شاهۆ خۆم گەیاند بە مەڵا حیسام زەبێحی و چێرۆکەکەم بۆ گەڕاندەوە،وتی دەک دەستی بشکێ ئەوە نازانێ چی بەچیە خۆم پێ دەڵێم داستان چیه تۆ دڵگران مەبه.

ئەو مامۆستا هات و وتی ها دەڵێن ئەوانە دەیاننوسی هێ خۆتن، ئەر منیچ باوکم ئەوەندە دیوانە شێعری لە ماڵدا بوایە منیچ دەبووم بە شاعێر و شۆکری خودا بکە کوڕی کاک عۆسمانی و لەماڵتانا کتێب هەیە، ئەگینا وەکوهاوپۆلەکانت دەبوایە بە کێش ناو شواڵ کتێبەکانت ببەستایێ و بە جێگەی کیف کەڵکت لێ وەر بگرتایێ و بە گۆێز دزین لە دارستانەکانی بێساراندا خەرجی خۆێندنی خۆتت پێ دابین بکردایێ لەوقسەوباسانەدا بوو کە مەڵا حیسام قسەی بڕی و وتی های چێ دەڵیت ئەوە؟ ئەمە خاوەنی ئێستعداد وتەوانایەکی گەورەیە ، زمانی کوردی سۆرانی لە هەورامی باشتر دەزانێ، لەماڵدا باوکی وانەی پێ دەڵێتەوە و لە سەرباز مۆعەلێمەکانی مەدرەسە باسەوادترە و... ئیتر من بە لالچ زەردەخەنەیکم خستە لە لێوان و بۆ کەلاس ڕۆێشتمەوە.

بەو چەشنە ژیانی خۆێندەواری خۆمم تێپەڕاندو جاروبارێک شێعرێکم دەنووسی و بۆ خۆمم دەخۆێندەوە، مامم و باوکم پێیان خۆش نەبوو من شێعر بنووسم، ئەیانویست زۆرتر دەرس و وانەکانی فێرگە بۆ کونکۆر بخوێنم، منیش بەناچار کتێبێکی ڕووبەرگ گەورە وەکوو شیمی یا زیست ناسیم بەدەستەوە دەگرت و دیوانێکی مامۆستا قانع یان هەژار ،هێمنم لە دڵی ئەو کتێبانەدا دەشاردەوە و دەمخۆێندەوە یەک دوو مانگێک بەو چەشنە خۆم لە ئەدەبیات سەرمەست دەکرد و دەهاتمەوە لای باوکم.

دایکم سەوادی خوێندن و نووسینی نەبوو جارێک وتی فەرزین تۆ بۆ زۆر ئەم کتێبە گەورە دەخۆێنی؟ ئەبێ مامۆستاکەت بەجێگەی بیست، بیست و یەکت پێ بدا و باوکم زەردەخەنێکی لێدا وتی کام کتێب؟ دایکم شیمیەکەی هێنا وتی هەمیشە ئەم کتێبە دەخۆێنێت، باوکم وەتی ئافەرین ڕۆڵە ئەوە کتێبێکی زۆر گرنگە و بۆ کۆنکور بەنرخە، لەم باسانەدا بووین دیوانە چکۆلەکەی مامۆستا قانع کە لە تۆی دڵ ولاپەڕەکانی کتێبەکەدا حەشارم دابوو داکەوتە سەر زەوی... چی بکەم وچی نەکەم و سەرتان نەیرمە ئێش، هەی داد، دەستم ڕوو بوو و باوکم وتی:جانەوەر سەدجار وتم تا دووای کونکوور ئەم کتێبانە مەخوێنەوە  باوکم سۆکە هەڵمەتێکی لێدام و خۆم دەرباز کرد و ڕام کرد بەهەرحاڵ کونکوورم دا و من پێم خۆش بوو لە زانکۆدا ببم بە پزیشک و درێژە بە خۆێندن بدەم کەچی نەمهێنا و زانکۆی تەربیەت مۆعەلێمی شاری هەمەدانم هێنا و بووم بە مامۆستا.

لە سەردەمی خۆێندەواریدا چالاکیەکانم لەبواری کۆمەڵایەتی و ئەدەبی دەستپێکرد، بەڵام زۆر بەداخەوە ئاکامێکی تاڵی لێ کەوتەوە و تا ڕادەیەک سنووردار کرام و کۆمەڵێک کێشەم بۆ ساز کران و بەداخەوە تا ئیستایچ ئەو کێشانە درێژەیان هەیە.

بووم بە مامۆستا، گەڕامەوە شارستانی سەوڵاوا و یەکم ساڵی مامۆستایەتی چووم بۆ گوندی ڕواری هەورامان و کەلاسێکی شش پۆلیم وەرگرت و بووم بە مامۆستای کەلاسێک کە شش پلە خۆێندەواری تێبوون.

ڕوار سرۆشتێکی دڵڕفێن و جووانی بوو. ئەوساڵە بەنداوی داریانیان بەستبوو و ئاوی سەد تا سەد مێتر هاتبوو بان و گوندی ڕواری کۆنی خنکاندبوو و جەماوەری ئاوایی لە دەشتێکی باندەستەوە خەریکی سازاندنی خانوو بوون و کەچی من ماڵێکم گیر نەدەهات بچم ناوی و بەناچار لە کەلاسی دەرسەکەدا دەخەفتم و لەوێ ژیانی خۆمم بەڕێوە دەبرد.

مەزاری شاعێری پلە بەرزی نیشتمان، مەلا خزری ڕواری لە تەنیشت فێرگەکە بوو، ئاخ چەندەم پێ خۆش بوو ئێواران خەڵوەتم دەکرد و لەسەر مەزاری مەلا خزردا شێعرێکم دەنووسی یان شێعرێکم دەخۆێندەوە و ڕۆحی خۆم تێکەڵی ڕۆباری سیروان و کانی ئە‌داوتێ دەکرد

جاروبار بە بەلەمی کاک دائێم خوونسیاوەشان بە سەر بەنداوی داریاندا نۆقمی جووانیەکانی قەراخ سیروان دەبووم و بە قۆمەیک لە شاکانی بڵ زاخاوی دڵ و دەروونمان دەڕژاندەوە.

لەوێ بنچیەی دوهەم کتێبێ زانستیم لە بۆاری تێکنۆلۆژیا نووسی وهەزارژمارەیم لێ بڵاو کردەوە.

ئەوساڵ لە کۆنکووری زانستی بە پلەی چواردەی ئێران لە زانکۆی پارێزگای مەرکەزی ئێران لە شاری ئەراک وەرگیرام وتا ڕادەی ماستەر درێژەم بە خۆێندن دا و بە خۆێندەواری نموونە دابین کرام و تا ئەمڕۆ نۆ پەرتووکم بەم ناوانە نووسیوە:

1. تکنولوژی و کارکردهای آموزشی به زمانی فارسی سالی ۹۹ چاپ کراوه

2. فناوری آموزشی و بسترهای یادگیری به زمانی فارسی  سال ۱۴۰۱ چاپ کراوه

3. کۆمەڵە شێعری کوردی هەورامی بە ناوی ئەرخەوان ٤۰۰ لاپەڕە چاپ نەکراوە

٤. کۆمەڵە شێعری نۆی کوردی سۆرانی بە ناوی هەواری چۆڵی پایز ۱۰۰۰ لاپەڕە چاپ نەکراوە

٥. تحفە خستە ی امیدوار بە زمانی فارسی ۲٥۰ لاپەڕەچاپ کراوە

٦. تۆێژینەوەی کەڵتووری کۆمەڵایەتی ژاوەرۆ و بێساران لە ٤۰۰ لاپەڕە چاپ نەکراوە

7. راهنمای معلمان ابتدایی بە زمانی فارسی لە ۲۰٦ لاپەڕه چاپ نەکراوە

٨. کۆمەڵە شێعری نۆی فارسی بە ناوی سیاە مشق سکوت لە ٤۰۰ لاپەڕە چاپ نەکراوە

و چەندین جاری چ لە کۆنکوری دوکتۆرا لە زانکۆی شیراز و تاران و عەلامە وەرگیراوم بەڵام زۆر بە داخەوە بە بۆنەی بڕێک کێشەی تایبەتیەوە و سەرقاڵ بوون بە پیشەی مامۆستایەتی نەمتوانیوە درێژە بە خۆێندن بدەم و ئەمڕۆژانەش لە بەرگی مامۆستاییدا  لە شاری سەوڵاوا نیشتەجێیم.»

ئەمەش نموونەیەک لە شێعرەکانی:

مەولام نەوای نەی مەولام نەوای نەی

پەشێو حاڵەنان پەرێ نەوای نەی

زایف و مەهجوور ڕەنگم شی وە بەی

هیلاکم پەرێ بادەی پەیان پەی

سۆخەن شی وە ڕەنج، ڕەنج بی وە مێقراز

زام و دەرد و ڕەنج چۆن کەروون ئێحراز

وە تاک پابەستەم پەرێ چووڵ کەڵوو

وێنەی تاکە دار دەشتی  مەڵەهوو

تۆ حەق نەشناس و جە ڕای حەق نەزان

پەوچی ئەز بەیتەور ڕەنگ شی وە خەزان

خەزان خەزانەی دەردی دووریەن

ڕای گۆفتار نیەن،  چوون سەبووریەن

کەسێ سەودای بەرز، بەرزانش کەردەن

بۆی شەوبۆی شاخش وە تاڵان بەردەن

چنیەن بەستەی بەرگ، هوونی وەنەوش ڕەنگ

چەم بۆن ئینتزار، لۆمەی سیا سەنگ

ئەر کەس وێنەی من دڵش هوونین بۆ

مۆبتەلای دۆعای مەولای دەردین بۆ

ها مەولام هانا، کەردم وە زاری

لافی ئەسری حەق، کەردەن وە جاری

ئامان ها پیری خۆفتەی مەڵەهوو

هانا ها سەرجەم پیری داڵەهوو

ئامان سەد ئامان بگێران دەستم

بنیشان نەپای نۆتق و هەڵبەستم

دڵم چوون جاران یە خەیلێ تەنگەن

هەر کەس مەوینم چوون سیا سەنگەن

نەمەندەن ڕەونەق گۆفتاری زەڕین

گۆفتار مزنەش بی کاسەی هەڕین

هەی دڵ بناڵە ناڵەت با بەرز بۆ

باخی پڕ بەرت، بەردەی سەد تەرز بۆ

کێ هەن بزانۆ قەڵەم چێش واتەن

لەلۆی بەرز هەرزاڵ پەرێ کێ ماتەن

ڕاگەی وەسڵی حەق لێم ناپێ‌دارەن

کۆمەڵ گشت جە خاو ،خاو گشت بێ‌دارەن

هەر چەن بەرزە مانگ شۆڵەش دیارەن

ڕۆخساری وەشی لێم ناپێدارەن

کەسێ کە جفت شش دایم کامش بۆ

مەزانۆ شش دەر بەستەی تامش بۆ.

سەرچاوەکان: وتووێژێ لەگەڵ بەڕێز کاک فەرزین پیرە و دەقێکی خۆیان

کۆکراوەی: ساسان مۆنفەرێد[بێوەر]