نقش رسانه‌ها در انتشار اخبار خودکشی؛ مسئولیت‌پذیری یا برجسته‌سازی؟

خودکشی یکی از تلخ‌ترین آسیب‌های اجتماعی است که طی سال‌های اخیر در ایران روندی رو به افزایش داشته و نگرانی‌های فراوانی را به همراه آورده است. این پدیده غم‌انگیز نه‌تنها بازتابی از فشارهای روانی، اجتماعی و اقتصادی بر افراد است، بلکه متأثر از نحوه اطلاع‌رسانی رسانه‌ها نیز هست. رسانه‌ها، به‌عنوان ابزارهای مؤثر ارتباطی، نقشی کلیدی در پیشگیری از خودکشی دارند، اما درصورتی‌که رویکردی نادرست اتخاذ کنند، می‌توانند ناخواسته به افزایش این معضل کمک کنند. در این راستا، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران در آذرماه ۱۴۰۳، دستورالعملی برای مدیریت اخبار خودکشی در رسانه‌ها تدوین و منتشر کرد.

این دستورالعمل که بر پایه تجربیات جهانی و توصیه‌های علمی تهیه‌شده است، راهکارهایی مشخص برای نحوه اطلاع‌رسانی درباره خودکشی ارائه می‌دهد. هدف اصلی این راهکارها، کاهش اثرات منفی انتشار اخبار خودکشی بر جامعه و کمک به پیشگیری از این معضل اجتماعی است. رسانه‌ها موظف‌اند در گزارش‌های خود به‌جای برجسته‌سازی اخبار منفی، بر آگاهی‌بخشی و ارائه راهکارهای پیشگیرانه تمرکز کنند. آن‌ها باید اطلاعات تماس مراکز مشاوره و خطوط پیشگیری از خودکشی را در انتهای اخبار ارائه دهند تا افراد آسیب‌پذیر بتوانند به کمک افراد حرفه‌ای دسترسی داشته باشند.

همچنین ضروری است که رسانه‌ها از قهرمان سازی افراد مشهوری که خودکشی کرده‌اند یا ارائه تصویر مثبت از این عمل پرهیز کنند، چراکه چنین رویکردهایی می‌تواند به الگوبرداری توسط افراد آسیب‌پذیر منجر شود.

رسانه‌ها باید هنگام انتشار اخبار مربوط به خودکشی، از ارائه جزئیات درباره روش یا محل وقوع آن خودداری کنند، چراکه این اطلاعات می‌تواند ایده‌های خطرناکی را در ذهن برخی افراد ایجاد کند. استفاده از تیترهای احساسی و هیجانی نیز یکی از اشتباهات رایج در این زمینه است. چنین تیترهایی علاوه بر تحریک احساسات مخاطبان، ممکن است افرادی که در معرض خطر هستند را به سمت اقدامات مشابه سوق دهد. همچنین، تحلیل ساده‌انگارانه دلایل خودکشی و تقلیل آن به یک علت واحد می‌تواند درک درستی از پیچیدگی این پدیده ارائه ندهد. خودکشی معمولاً حاصل تعامل عوامل متعدد روانی، اجتماعی و اقتصادی است و رسانه‌ها باید با دقت و عمق بیشتری به این موضوع بپردازند.

در کنار این نکات، رسانه‌ها وظیفه‌دارند که به آموزش جامعه درباره اهمیت سلامت روان و روش‌های مدیریت استرس بپردازند. کاهش برچسب‌زنی به افراد دارای مشکلات روانی و ترویج فرهنگ مراجعه به مشاوران و روان‌شناسان از دیگر وظایف رسانه‌ها است. همچنین، مصاحبه با خانواده‌ها و بازماندگان افراد، باید با حساسیت ویژه‌ای انجام شود تا سخنان آن‌ها ناخواسته باعث تحریک دیگران نشود.

در سال‌های اخیر، گسترش فضای مجازی و انتشار غیرمسئولانه اخبار خودکشی چالش‌های جدی به همراه داشته است. برخی رسانه‌ها به دلیل جذب مخاطب، به این اخبار جنبه‌ای احساسی می‌بخشند یا با تغییر واژگان، اقدام به عادی‌سازی آن می‌کنند. این رفتارها می‌تواند اثرات مخربی بر سلامت روان جامعه داشته باشد و باید با نظارت جدی مواجه شود. دستورالعمل جدید وزارت بهداشت در این زمینه، گامی مهم برای اصلاح این روند است و نشان می‌دهد که با آگاهی‌بخشی و آموزش عمومی می‌توان این بحران را مدیریت کرد.

عوامل متعددی در افزایش خودکشی در ایران دخیل هستند، ازجمله مشکلات اقتصادی، استرس‌های روزمره، تغییرات در روابط خانوادگی و کاهش اعتماد میان اعضای خانواده. خیانت و بی‌وفایی در روابط نیز به‌عنوان یکی از دلایل تأثیرگذار مطرح‌شده‌اند. در چنین شرایطی، رسانه‌ها می‌توانند با ارائه محتوای آموزشی و ترویج فرهنگ همدلی، نقشی مؤثر در کاهش این آسیب اجتماعی ایفا کنند. اصلاح وضعیت معیشتی مردم و افزایش امید به آینده نیز از راهکارهای ضروری در این زمینه است.

به‌طورکلی، دستورالعمل مدیریت اخبار خودکشی گامی مهم و اساسی در جهت بهبود شیوه اطلاع‌رسانی درباره این پدیده است. اگر رسانه‌ها مسئولیت اجتماعی خود را جدی بگیرند و از روش‌های علمی و اخلاقی برای اطلاع‌رسانی استفاده کنند، می‌توانند به‌عنوان یکی از عوامل پیشگیری از خودکشی عمل کرده و به کاهش آمار این بحران اجتماعی کمک کنند.