توت فرنگی کردستان در سراشیبی سقوط

توت فرنگی کردستان یا همان طلای سرخ و ملکه میوه‌‌های خوش طعم که هنوز مرغوب‌ترین محصول در کشور شناخته می‌شود با وضعیت قرمز مواجه شده و با آینده‌ای نگران‌کننده روبرو گشته و در سراشیبی نابودی قرار دارد.

کردستان که زمانی نزدیک 95 درصد توت فرنگی کشور را تولید می‌کرد هم‌اکنون تولید این محصول به درصد پایینی رسیده و به دلیل فقدان صنایع تبدیلی وابسته و تغییر نوع کاشت محصول و عدم نظارت آن، هرسال شاهد کاهش تولید در استان هستیم، هرچند توسعه بخشی از استان و آبادانی منطقه در گرو توجه به کشاورزی است چرا که کشاورزی در گذشته از مشاغل اصلی مردمان ایران و علی الخصوص مناطق کُردنشین بوده است و تاکنون در این منطقه بخش زیادی از درآمد و معیشت مردم به این حوزه بستگی داشته اما در طول چند دهه گذشته سرمایه‌گذاری کمی در بخش‌های مختلف در کردستان و به ویژه در بخش کشاورزی صورت گرفته است.

به علت کم‌توجهی دولت‌ها و مسولان با توجه به وجود ظرفیت‌های فراوان، شاهد توسعه این عرصه نبوده‌ایم و این همه پتانسل و ظرفیت‌های بالای کشاورزی به دلیل خام‌فروشی و عدم فرآوری نتوانسته مردم این منطقه را از بیکاری نجات دهد، استانی که هر سال به طور معمول در صدر آمار بیکاری ایران قرار دارد.

به هر حال وقتی بحث کشاورزی به میان می‌آید جدای از تولید گندم و نخود و سیب زمینی و دیگر محصولات مرتبط اسمی که بیشتر نام کردستان را مطرح می‌کند همین توت‌فرنگی است؛‌ محصولی خوش‌مزه و خوش‌رنگ؛ طلای سرخ و ملکه میوه‌ها، محصولی که در ایران با نام کردستان گره خورده است.

كشت توت فرنگی در ایران از اواخر دوره قاجار متداول شده است، اولین رقم توت فرنگی در زمان اتابك اعظم از فرانسه وارد ایران شد و در باغ فلاحت کشت گردید. كه بعداً به رقم اتابكی معروف شد. اما متاسفانه به دلیل وقایعی که در دهه 20 شمسی رخ داد همه درختان میوه و بوته های توت فرنگی خشک شدند.

برخی منابع و اشخاص بر این باورند کشت توت فرنگی در کردستان به حدود یک قرن قبل برمی گردد اما خیلی ها هم بر این باورند توت فرنگی در کردستان پیشینه و سابقه زیادی ندارد و در حدود 80 سال پیش توت فرنگی وارد استان شده اما رونق و جایگاه خاصی پیدا نکرده و زمینه پرورش و تولید آن فراهم نشده و زود از بین رفته است ولی بعد از این اقدام و چند سالی که می گذرد یعنی در حدود 60 سال پیش (حوالی دهه 40 شمسی) توت فرنگی توسط مرحوم حضرت شیخ عثمان نقشبندی (قدس سره) وارد کردستان شده و مبنای شکل گیری آن را این تاریخ می دانند و تاکنون این میوه توسعه زیادی پیدا کرده تا جایی که کُردستان به قطب تولید توت فرنگی کشور تبدیل شد و نشاء ‌توت‌ فرنگی از روستا «دورود» و باغ های  منطقه سروآباد در اختیار مردم قرار گرفت و طی چند سال زمینه کاشت و تولید آن نیز در شهرهای مریوان، سنندج و کامیاران و دیگر مناطق استان و کشور فراهم شد. هرچند نشاء این محصول از اروپا به کردستان آورده شده و یک میوه وارداتی است اما به مروز زمان و با تلاش و ظرافت و نگهداری ویژه با شرایط اقلیمی و کوهستانی کردستان بومی شد که به رقم کردستان مشهور شد و آب و هوا، شرایط اقلیمی، بارش‌های مناسب و کشاورزان سختکوش همه دست به دست هم داده تا این استان به قطب توت فرنگی کشور تبدیل شود.

طبق آمار اعلامی از سوی جهاد کشاورزی، کردستان در گذشته بیش از 90درصد کل توت فرنگی کشور را تولید می کرد به عبارت دیگر در آن سالها بیش از 40 هزار تن از 50 هزار تن کل توت فرنگی تولیدی کشور، در کردستان تامین می شد و تاکنون چندین جشنواره توت فرنگی استانی در مناطق کردستان به ویژه در روستای شیان سنندج برگزار شده است که بر اساس اظهارات مهمانان حاضر و مشاهدات برخی از اهالی رسانه‌ها می‌توان گفت از لحاظ کمی و کیفی، جشنواره ها هیچ رشدی نکرده، دست آوردی نداشته و  فاقد خروجی مثبتی بوده است.

این محصول هم اکنون منبع درآمد بیش از ۱۵ هزار خانوار در کردستان است، در حال حاضر این محصول در بیش از سه هزار و خرده‌ای هکتار از اراضی شهرستان‌های استان مانند سنندج، کامیاران، مریوان و سروآباد کشت می‌شود و طبق آمار رسمی نهادهای مرتبط سالانه بیش از ۶۰ هزار تن در کردستان تولید و روانه بازار می‌شود.

 محمدمهدی برومندی معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی در همایش بین المللی توت فرنگی که در خرداد ماه سال 1402 در تالار مولوی دانشگاه کردستان برگزار شد، گفت: می توان گفت که تقریبا ۵۷ درصد تولید توت فرنگی کشور در کردستان است و این امر کردستان را به قطب تولید توت فرنگی در کشور تبدیل کرده است.

وی با بیان اینکه بیش از ۳ هزار و ۹۰۰ هکتار سطح زیر کشت توت فرنگی در استان کردستان در فضای باز است، یادآور شد: کردستان مازندران، گلستان و گیلان به ترتیب در کشور بیشترین تولید توت فرنگی را دارند و این در حالی است که در مجموع تولید سالانه توت فرنگی در کشور ۱۲۰ هزار تن است.

اینکه می‌گویند کردستان از نظر میزان کشت و تولید توت فرنگی مقام اول را در کشور به خود اختصاص داده است حرفی نیست اما در حال حاضر تولید استان به چه میزان است؟ بر اساس آمارهای رسمی و به گفته‌ی متولیان اعلام می‌شود که هم اکنون بین 55 تا 60 درصد توت فرنگی کشور در کردستان تولید می‌شود. این نوع آمار در این شرایط که ده‌ها نوع زمین‌های بزرگ گلخانه‌ای و همچنین به صورت زمین‌های فصلی در مناطق دیگر کشور به کشت این میوه اختصاص یافته، چگونه مقایسه می‌شود و دلایل کاهش این مهم چیست؟

طبق آمار اعلامی از سوی متولیان، در چند دهه گذشته سهم استان کُردستان در تولید توت فرنگی کشور، بیش از ۹۰ درصد بوده است که هم اکنون استان مازندران، گلستان و چند استان دیگر نیز به عرصه توت فرنگی در کشور وارد شده‌اند و سهم تولیدی کُردستان در طی یک دهه گذشته کاهش پیدا کرده و البته این هشداری برای خارج شدن کردستان از قطب توت فرنگی کشور، است.

توت فرنگی محصولی پردرآمد و پُربازده است که در بسیاری از خاک‌های کُردستان قابل کشت است و یکی از ویژگی‌های خاص توت فرنگی، قابل کشت بودن آن در اراضی شیب دار است که غرب کردستان دارای اراضی شیب دار فراوانی است که مستعد کشت این محصول هستند که مناطق اورامانات مساعد برای تولید بوده و بیشتر زمین‌های آن به کشت این محصول اختصاص داده شده است.

کشاورزان نسبت به حمایت‌های جدی تر مسئولان در ارتباط با کشت و تولید توت فرنگی گلایه دارند و نداشتن جاده اصلی و بهسازی شده، نبود جاده بین مزارع، کمبود آب و نداشتن یخچال نگهداری برای محصول و عرضه محصول به دلالانی که توت فرنگی را با قیمت پایینی می خرند را از مشکلات اساسی خود عنوان می‌کنند.

اگر در این رابطه اقدامی اساسی صورت نگیرد تولید ۶۰ هزار تنی کردستان به نصف و یا شاید به کمتر هم برسد و شاهد کم و کسری و مشکلاتی خواهیم بود که پیامدهای آن دامنگیر حوزه کشاورزی، اشتغال و مهاجرت‌های بی رویه روستاییان و کشاورزان به شهرها خواهد شد. چون بخش بزرگی از توت فرنگی کردستان در مناطق روستایی تولید می‌شود.

کاشت توت فرنگی محلی به دلیل مشکلاتی که پیشتر به آن اشاره شد کمتر مورد توجه کشاورزان قرار می‌گیرد و مانند گذشته از مزه و طعم توت فرنگی کردستان سخنی به میان نمی‌آید. ارقام بومی توت فرنگی در ایران را ارقام کردستانی، گیلاسی، اتابکی و دلندی دربر گفته بودند که به دلیل نبود برنامه ریزی و حمایت، جای خود را به ارقامی که فقط شکل زیبایی دارند اما خوش طعم و خوش مزه نیستند داده‌اند و در میان جامعه به توت فرنگی پلاستیکی شهرت پیدا کرده‌اند و این موضوع نیز از دلایل کاهش تولید توت در کردستان است.

یکی از مشکلات اصلی کشت توت‌فرنگی انتخاب رقم مناسب برای کشت است و در خصوص بی‌طعم بودن توت فرنگی تولید شده در مزارع؛ اگر مدیریت صحیح و اصولی بر مزرعه حاکم باشد توت فرنگی‌ها تا این اندازه بی مزه نخواهند شد و همچنین عدم انتخاب صحیح محل کشت است، استفاده از زمین‌های کوچک،

نبود مدیریت و عدم امکان مکانیزاسیون در آن‌ها، برای آینده طلای سرخ کردستان آینده روشنی را نمی‌شود ترسیم کرد و توسعه کشت توت‌فرنگی در کردستان با آنچه که گفته شد جای نگرانی دارد.

بازگویی مشکلاتی اساسی در روستاهای «هلوان»، «هنگر»، «شیان»، «نزاز»، «تنگی سر»، «نیر»، «محراب»، و دیگر روستاهای منطقه بر حول محورهایی چون بیکاری جوانان، کمبود آب کشاورزی، عدم داشتن پمپاژ آب برای کشاورزی، نبودن جاده بین مزارع جهت انتقال محصولات کشاورزی به بازار، بویژه توت فرنگی، و قول و وعده‌های عملی نشده مسؤلان در گذشته همچنان از گلایه‌های مردم این مناطق است.

توسعه کشت و تولید توت فرنگی در کردستان با توجه به پتانسیل استان می‌تواند زمینه اشتغالزایی، تأسیس کارخانجات فرآوری و توسعه صادرات را برای جوانان کردستانی ایجاد کند و مسئولان باید به صورت جدی‌تر در این حوزه تمرکز و برنامه‌ریزی و حمایت کنند و با وجود خدمات و فعالیت‌های مؤثری که در تولید و عرضه توت فرنگی توسط جهاد کشاورزی صورت گرفته اما همچنان خلاء و مشکلات زیادی در این زمینه وجود دارد که نیازمند بررسی و برنامه ریزی بهتر و بیشتر برای رفع آنها ضرورت دارد.

از زمان استانداری آقای محمدرضا رحیمی از صنایع تبدیلی و فرایند فرآوری توت‌ فرنگی بحث و برنامه آن در دستور کار قرار گرفته، بعدها آقای شهبازی استاندار وقت پیگیر و تاکنون همه استانداران کردستان و معاونین امور عمرانی و مدیران جهادکشاورزی این روال رو در پیش گرفته و درصدد تحقق این مهم هستند اما با این وجود این مهم هنوز تحقق پیدا نکرده است.

سیاست‌های دولت و به ویژه جهادکشاورزی در کردستان باید بر محور توسعه همه جانبه بخش کشاورزی به ویژه محصولاتی همچون توت‌ فرنگی، انگور، گندم، سیب زمینی و.. متمرکز شود و به همین دلیل ایجاد هماهنگی بین نهادهای مرتبط  و اقدامات علمی و حمایتی از اهدافی هستند که زمینه تولید کمیت و کیفیت را فراهم کرده و سبب افزایش اشتغال خواهند شد.

اگر دولت حمایت نکند و هزینه ای بیشتر به عنوان یارانه به کشاورزان پرداخت نکند و دست دلالان را کوتاه نکند و امکانات و اعتبارات لازم در اختیار کشاورزان قرار ندهد شاهد افزایش مشکلات بیشتر، رها کردن زمین ها و مهاجرت روستاییان به شهرها خواهیم بود.

کردستان نیازمند ایجاد بستری برای راه اندازی کارخانه های صنایع تبدیلی برای اکثر میوه های که نیازمند فناوری و تبدیل شدن هستند می باشد تا شاهد کاهش بیکاری و توسعه کشاورزی و توسعه خود استان باشیم موضوعی که در همه دولت های گذشته به ویژه دولت کنونی برای آن بارها وعده داده شده و هنوز اجرایی نشده و مردم همچنان منتظر تحقق آن هستند چرا که پیشرفت، موفقیت و سربلندی هر منطقه ای از ایران و بویژه کردستان افتخار، لذت و منفعتی است که همگان از آن بهره مند میشوند، انتظار می‌رود مسئولان چاره‌ای بیندیشند و به مشکلات این استان خاتمه دهند و ضرورت دارد امروز برای آن اقدام شود که فرداها دیر خواهد شد.

* روزنامه‌نگار و فعال فرهنگی- اجتماعی