آژیر خطر برای آینده ثبت جهانی هورامان و اعتبار بین المللی ایران

کورد تنها یک واژه یا اسم خاص نیست بلکه معرف یک ماهیت نژادی، هویت فرهنگی تاریخ پر افتخار و اعتبار اخلاقی است که بنیاد فرهنگ و تمدن را ایران زمین پایه‌گذاری کرده و توانست آن را به تکامل برساند.

ساختار زبان، ادبیات، موسیقی، هنر، آداب و رسوم، معماری و لباس کوردی چنان محکم و تکامل یافته است که علاوه بر تعریف هویت فرهنگی کورد، توانسته در طول تاریخ منشاء خدمت به فرهنگ‌های مجاور بوده و آنها را در رسیدن به تکامل یاری دهد، اگر مجاورت با فرهنگ و بهره مندی از خدمات بزرگان کورد نبود برخی هویت‌های فرهنگی همسایه امکان عبور از مسیر تاریخ را از دست داده و امروزه کاملا فراموش شده بوند.

در حال حاضر زبان کوردی جزو زبان‌های غنی و زنده دنیا و ناجی زبان‌های مجاور است. ابرادیبان کورد علاوه بر خدمات به فرهنگ خویش، زبان‌های فارسی، عربی و ترکی را هم مورد لطف و عنایت قرار داده و آنها را در پیمودن مسیر تکامل و نجات از نابودی یاری داده‌اند؛ بدون اغراق بیان کنم که اکثر شاهکارهای ادبی این ملل متعلق به مولفین کورد است، موسیقی کوردی در ردیف فنی‌ترین و غنی‌ترین هنرهای دنیاست و امروزه پا را از حریم جغرافیایی خود فراتر نهاده و در عرصه تکامل‌بخشی و ترمیم موسیقی سایر ملل هنرنمائی می‌کند و میدان فعالیت‌های هنری را بر دیگران تنگ کرده است. آداب و رسوم کورد از ساختار زیبایی شناختی، تناسب اخلاقی، بنیان فلسفی، ماهیت منطقی و قواعد جامعه‌شناختی برخوردار بوده و تبدیل به الگوی ملت‌های دیگر شده به طوری که هزاران محقق و جامعه‌شناس خارجی را به خود مشغول ساخته، معماری کوردی به علت برخورداری از وجاهت مهندسی خاص، استفاده از مصالح بومی، رعایت اصول جنسیتی و موازین اخلاقی و عرفانی در ردیف کامل‌ترین معماری‌های دنیاست و لباس کوردی تمام زوایای اقلیمی، زیبایی، جنسیتی، اخلاق انسانی، سلامت جسمی و امنیت روانی را در برگرفته تا جائی که از آن به عنوان کامل‌ترین لباس دنیا یاد می‌شود.

به این علت است که با وصف عدم برخورداری از حمایت‌های حاکمیتی توانسته تمام امواج تهاجم فرهنگی را با موفقیت و سربلندی پشت سربگذارد و تمام کم لطفی‌ها و توطئه‌ها را با اتکاء به استحکام بنیادی و فداکاری ابرمردان و شیرزنان خود جبران کند.

زمانی که بحث ثبت‌های ملی و جهانی به میان می‌آید همه صاحب نظران برتر جهان و نهادهای فرهنگی بین المللی بدون کوچک‌ترین مقاومت با آن موافقت می‌کنند و در هر کارزار فرهنگی افتخاری بزرگ برای هویت کوردی و فرهنگ ایرانی و اسلامی خلق می‌کند.

فرهنگ کورد در ایران کمترین توجهات حاکمیتی را به خود اختصاص داده زیرا کمترین سهم را از رسانه ملی، مدیریت فرهنگی، نهادهای پژوهشی و ارگان‌های آموزشی دارد اما با وصف آن همچنان پویاست.

سهم اندک فرهنگ کورد از مدیریت، منابع، اعتبارات و اختیارات کشور معنای حقیقی را از عدالت فرهنگی کشور سلب کرده، بنابراین ضرورت دارد تا نظام حاکمیت با تجدید نظر در قوانین و رویکردهای فرهنگی و اجرای عدالت فرهنگی، ماهیت اخلاقی و رسالت ملی خود را تحقق بخشد و با استفاده از پتانسیل بزرگ فرهنگ کورد هویت فرهنگ ملی را تکامل بخشد، هم انسجام ملی را به حداکثر ممکن برساند و هم از اعتبار آن برای افزایش قدرت مانور خود در میدان‌های دیپلماسی غیر سیاسی دنیا بهره گیرد.

 جنگ‌های اول و دوم جهانی سبب تخریب و نابودی بسیاری از هویت‌های فرهنگی، اکوسیتم‌ها، اکوتوریسم‌ها، مدل‌های معماری و آثار تاریخی جهان شد که ضربه‌ای سنگین و خساراتی جبران ناپذیر بود. پس از پایان جنگ جهانی دوم، کشور هلند که یکی از کشورهایی بود که بیشترین آسیب را از این فاجعه دیده بود به سازمان ملل پیشنهاد داد که برای حفاظت از میراث فرهنگی و باستانی کشورها قانونی تصویب کند که مورد موافقت قرار گرفت و روند ثبت جهانی آثار در دنیا جاری شد.

جلوگیری از تخریب، اعطای کمک‌های مالی، حفاظتی و اطلاعاتی برای حفاظت از اثار از جمله مزایای ثبت جهانی است، هر زمان به علل حوادث طبیعی، مرور زمان و جنگ آسیبی متوجه آنها شود یونسکو برای مرمت آثار کمک‌های مالی و فنی متنوعی اختصاص می‌دهد.

یکی دیگر از مزایای ثبت جهانی برمی‌گردد به فواید اقتصادی آن زیرا به لیست مقاصد گردشگری داخلی و بین المللی افزوده شده و موجب رونق اقتصادی و ایجاد اشتغال خواهد شد.

افزایش اعتبار و جذابیت فرهنگ ملی و ارتقاء قدرت دیپلماسی غیر سیاسی کشور در عرصه جهانی ثبت جهانی است که ضریب آسیب‌پذیری کشورها از زورگوئی ابرقدرت‌ها مزیت دیگر ثبت جهانی است.

برای اولین بار ایران در دومین اجلاس یونسکو در سال ۱۳۵۸موفق به ثبت جهانی میدان نقش جهان، پرسپولیس و چغارزنبیل شد، در ادامه این روند در مرداد 1400 و در چهل و چهارمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو (UNESCO) پرونده منظر فرهنگی هورامان بررسی و به عنوان بیست و ششمین میراث فرهنگی ملموس ایران در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.

اما این پایان کار نیست، بلکه آغاز فرایندی پیچیده و ماموریتی سنگین است تا جائی که باید منطقه ثبت شده را یا از قوانین جاری مستثنی کرد و یا قوانین جدید برایش تصویب شود تا بتوان تمام استانداردهای یونسکو را رعایت و از اعمال هر نوع  تغییر در ساختار فرهنگی، طبیعی و معماری هورامان جلوگیری کرد تا این اثر از لیست ثبت جهانی خارج نگردد.

اما این رسالت منش علمی، اراده قاطع حاکمیتی، مدیریت واحد و همراهی مردمی را می‌طلبد که متاسفانه هورامان از همه این عوامل یا محروم است و یا به اندازه کفایت برخوردار نیست، چون نگاه به وضعیت موجود و مقایسه آن با قبل از ثبت جهانی نشان دهنده این واقعیت است که تغییراتی بنیادین در بافت معماری، آداب و سنن و طبیعت آن ایجاد شده که ادامه این روند موجب حذف هورامان از لیست میراث ثبت شده بین المللی خواهد شد که در اصل آن را باید یک بی آبروئی بزرگ برای ایران دانست.

خبرنگار «روژان پرس» برای اطلاع از علت بروز این فاجعه فرهنگی و راهکارهای جبران آن، گفتگوئی با مدیرکل میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کردستان انجام داده است.

مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کردستان گفت: حفظ بافت معماری، آداب و رسوم و طبیعت هورامان نیازمند تعامل تمام نهادهای دولتی و همراهی مردم منطقه است.

منصور مهرزاد با تائید بروز تغییرات خطرناک در اصالت‌های فرهنگی، معماری و طبیعی هورامان گفت: ایجاد مدیریت واحد با حضور مدیران و کارشناسان آشنا به قواعد فنی و استانداردهای بین المللی و تدوین قوانین ویژه یکی از ضرورت‌های اصلی است زیرا تنها از این طریق می‌توان به تداخل سازمان‌های اداری، تنوع قوانین و پراکنده‌کاری در هورامان پایان داد، که من از مدیریت ارشد استان به ویژه استاندار محترم خواستارم تا این موضوع را در دستور کار خود قرار داده و سریعا به آن رسیدگی کند.

وی افزود: من به همه متولیان اداره کشور، مدیریت ارشد استان و نمایندگان کردستان در مجلس اعلام می‌کنم که اصالت‌های معماری، آداب و رسوم و طبیعت هورامان به شدت در حال تغییر و تخریب بوده و اگر این روند در آینده نزدیک پایان نپذیرد، حجم تغییرات به حدی می‌رسد که بخشی از استانداردهای بین المللی و شاخص‌های یونسکو را از دست داده و احتمال خروج از ثبت جهانی را در پی خواهد داشت.

مهرزاد تصریح کرد: ساخت و سازهای غیر مجاز بر اساس مدل‌های فنی و معماری جدید و مصالح غیر بومی، تخریب اراضی، مراتع و درخت‌زارها با هدف ساخت ابنیه، استفاده از روش‌های مغایر استانداردهای یونسکو برای بهسازی معابر و خیابان‌ها، تغییر بافت پلکانی و تغییر نوع رفتار و آداب و رسوم، روش پذیرایی و غذاهای بومی– محلی و فروش تولیدات چینی به جای صنایع دستی هورامان از جمله مواردی می‌باشد که با شدت در حال اجراست.

وی افزود: یکی از راهکارهای برون‌رفت از وضعیت موجود اعطای حق مشارکت و نظردهی اداره‌کل میراث فرهنگی در گزینش شهردار هورامان و دهیارهای روستاهای این منطقه می‌باشد تا کلیه ضوابط میراث‌فرهنگی با همدلی بیشتر به منصه ظهور برسد و در غیر این‌صورت روال اجرایی کمافی‌سابق ادامه خواهد یافت.

مهرزاد خاطر نشان کرد: تعدد سازمان‌های متولی، تنوع قوانین، اعمال نفوذ فردی و باندی در صدور مجوزها و بی خیالی برخی ادارات و مدیران عواملی هستند که آینده ثبت هورامان را به خطر انداخته‌اند و ما هرچه داد و فریاد می‌زنیم کسی جوابگوی ما نیست.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اعلام کرد: من به همه متولیان اداره کشور هشدار می‌دهم که اگر هورامان را به شرایط قبلی برنگردانند و در چند ماه آینده بازرسان یونسکو به این منطقه بیایند بدون شک با مشکل جدی مواجه خواهیم شد و این می‌تواند تبعات منفی داخلی و بین المللی برای ایران به دنبال داشته باشد.