به راستی گناه این مردم که در خانه و کاشانه خویش مشغول زندگی روزمره بودند و آن پادشاه سفاک از تاتارستان آمده و ناغافل بر آنها تاخته بود، چه بود؟
"با این همه غم در خانه دل" بالطبع نوروزیه و نوروزانه این قلم نیز نسبتی با نوروز که معادل شادی است، ندارد و غباری از غم بر آن نشسته است. پرسش این است که در طول تاریخ کردستان و دست کم در هزاره گذشته، مردم کرد چند نوروز شاد داشته‌اند و چند بهار را بدون ترس و خوف از آینده آغاز کرده‌اند؟ نگارنده در پی پاسخ به این پرسش بسیاری از منابع تاریخی را ورق زده است، اما پاسخ‌های مثبتی که یافته، یعنی نوروزهای شاد، بسیار اندک بوده‌اند. در این یادداشت به یکی از نوروزهای غم‌انگیز کردستان یعنی نوروز سال ۷۷۳ شمسی/١٣٩٤م پرداخته می‌شود که همزمان با یورش ویرانگر تیمور و غارت و قتل عام عمومی او بود.
بر پایه ظفرنامه شرف‌الدین یزدی یورش دوم تیمور یا یورش ۵ ساله او به ایران با حمله به مازندران در روز پنج شنبه ۲۴ صفر ۷۹۵/ ۲٨ دی ۷۷۱ آغاز شد و او نوروز سال ۷۷۲ را برای بسیاری از مردمان نواحی مختلف از جمله کردستان و لرستان و اصفهان و شیراز به عزا تبدیل کرد. تیمور در آغاز زمستان سال ۷۷۲ بغداد را به قصد دیاربکر ترک کرد و در ۱۷ دی ماه به ماردین رسید. فرمانروایان کرد منطقه از جمله ملک عیسی حاکم ماردین و ملک عزالدین حاکم جزیره که آوازه توحش و خشونت تیمور را در برخورد با نواحی متصرفی شنیده بودند به استقبال او رفتند و با تقدیم هدایا و پیشکشی سعی کردند قلمرو خویش را از کشتار و ویرانگری او محافظت نمایند، اما ثروت فراوان این منطقه چیزی نبود که تیمور از آن چشم‌پوشی کند. تیمور در ماه بهمن به رٲس العین(سرکانی) رفت و سپاه او " مواضع و مزارع آن نواحی را به تاراج دادند و اسب و شتر بسیار و گاو و گوسفند بیشمار غنیمت گرفتند". او سپس راهی روها(اورفه) شد. مردم از ترس به کوه بلندی که در حومه شهر بود، فرار کردند، اما لشکریان آنان را تعقیب و "همه را غارتیده اسیر کردند". به دنبال آن تیمور در روز پنجشنبه ۱٨ بهمن ۷۷۲ دوباره به سمت ماردین برگشت و در دشت منتهی به کوه بزرگ شهر اطراق نمود. روز ۳۰ بهمن به سبب "کثرت لشکر و انبوهی سپاه" و کمبود علوفه تصمیم گرفت آنجا را ترک کند تا با غارتی جدید نیازهایش را برآورده نماید، اما بارش بارانی سنگین نقشه های او را به هم ریخت.
با خشک شدن زمین تیمور راه تٱمین سوروسات لشکر را در حمله به قلمرو ملک عزالدین دید که مطیع و وفادار به او بود. او روز جمعه اول فروردین مصادف با نوروز از خیمه‌گاه خود بیرون آمد و به سوی جزیره(جزیر کنونی) رفت که نوروزگاه و جشن و شادی نوروزی مردم آن شهر در مم و زین احمد خانی توصیف شده است.
تیمور نوروز ۷۷۳ شهر جزیر را به عزا و مصیبت تبدیل کرد. به نوشته شرف‌الدین یزدی "به وقت سحر که آن روز برگشتگان[مردم جزیر] در خواب بودند بی‌خبر و غافل عساکر گردون مآثر چون قضای نازل به ایشان رسیدند و تمام ولایت و احشام ایشان عرضه غارت و تاراج گشت و دو سه قلعه او(ملک عزالدین) را بگرفتند و مال و چهارپای بسیار فتوح روزگار لشکر نصرت شعار شد...و حاکم جزیره نیم جانی به هزار مشقت بیرون برد و آواره شد". تیمور در روز پنجشنبه ۷ فروردین از دجله گذشت و دستور داد تمام غنایم را به موصل ببرند. "برحسب فرموده آن را به چهل کشتی در مدت ده شبانه روز از آب بگذرانیدند... و به اردوی همایون رسانیدند."
تیمور پس از غارت جزیره به ماردین برگشت و پس از جنگی شدید شهر را تسخیر کرد. مردم از ترس جان به قلعه بلند شهر پناه بردند، اما تیمور "شمشیرهای خون آشام در پی ایشان کرده تا دروازه قلعه براندند و بسی از ایشان را به قتل آوردند و بسیاری از پسران و دختران ایشان در زیر دست و پا هلاک شدند و بعضی به تشنگی بمردند و غنایم بیحد به دست عساکر فلک حمله ستاره عدد افتاد و اسپان و قطارهای شتران گرفتند". با وجود تسلیم برخی اهالی قلعه، شماری دیگر همچنان به مقاومت ادامه دادند. تیمور که نمی‌خواست بیش از این در ماردین بماند، تولد نوه‌اش، پسر شاهرخ در سلطانیه را که خبرش تازه به او رسیده بود، بهانه قرار داد و به شکرانه آن " اهالی ماردین و آن حوالی را رقم عفو و اغماص فرمود" و ملک صالح، برادر ملک عیسی را حاکم شهر کرد.
به راستی گناه این مردم که در خانه و کاشانه خویش مشغول زندگی روزمره بودند و آن پادشاه سفاک از تاتارستان آمده و ناغافل بر آنها تاخته بود، چه بود؟ حکایت قتل و غارت تنها خاص ماردین و جزیره نبود، بلکه لشکریان سلطان در نوروز آن سال در همه جای این سرزمین از دربند کردستان در نزدیکی کرمانشاه تا کرکوک و از آنجا تا آمد و وان را آماج حملات ویرانگر خود قرار دادند و عید مردم را به عزا تبدیل کردند.
نوروزتان پیروز
آدرس کوتاه خبر:
