مساحت استان کردستان حدود 28235 كیلومتر مربع می‌باشد. جمعیت استان نیز در حدود  1/550,000 نفر است.

در استان کردستان ۱۷ رودخانه دائمی و ۲۴ رودخانه فصلی با آوردی معادل 4.30 میلیارد متر مکعب در سال در شرایط نرمال وجود دارد. استان کردستان دارای حدود یک میلیون و 120 هزار هکتار زمین بالقوه کشاورزی می‌باشد که متاسفانه تنها ده در صد از این اراضی آبی هستند و با وجود پتانسیل‌های خوب منابع آبی موجود به دلایل مختلفی نظیر عدم برنامه‌ریزی و انتقال آب استان به سایر استان‌های مجاور، عملا بقیه اراضی به صورت دیم کشت می‌شوند. استان کردستان دارای سه حوضه آبریز بزرگ به نام‌های حوضه سفیدرود، زرینه‌رود و سیروان و حوضه‌های آبریز کوچکتری به نام‌های ساروق، سیمینه‌رود، کلاس، چومان، قزلچه و کرخه می‌باشد. در روی نقشه ارائه شده (شکل 1) مساحت و آورد تقریبی هر حوضه نشان داده شده است.

شکل 1- حوضه‌های آبریز اصلی موجود

در استان کردستان

بنا به بررسی‌های انجام شده متاسفانه سهم استان کردستان از منابع آبی خود بسیار ناچیز است. بر اساس آمارهای ارائه شده توسط مسئولان شرکت آب منطقه‌ای استان، سهم این استان از این مقدار منابع آبی تنها 1.2 میلیارد متر مكعب در سال است كه از این مقدار نیز حدود ۱۲۰ میلیون متر مکعب برای مصارف شرب، حدود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون متر مکعب برای کشاورزی و مابقی نیز برای مصارف صنعتی در نظر گرفته شده است. چنانکه ملاحظه می‌کنید این مقادیر خصوصا در زمینه کشاورزی با توجه به پتانسیل‌های خاکی موجود در  استان بسیار ناچیز و ناعادلانه است.

بنا به اظهار نظرات مسئولان استان کردستان متاسفانه فقط ۱۰ تا ۱۳درصد در از آب استان به مصرف داخل می‌رسد. این در حالی است که:

۱- استان کردستان دارای چهار اقلیم نیمه‌خشک، مدیترانه‌ای، مرطوب و بسیار مرطوب و پتانسیل‌های آب و خاک فراوان و حدود یک میلیون هکتار زمین دیم قابل توسعه است.

2- کیفیت آب و خاک زمین‌های کشاورزی استان کردستان بالاتر از متوسط کشور می‌باشد.

3- میزان بهره‌وری از آب در استان کردستان بالاتر از میانگین کشور است. این میزان در کردستان 1/50 کیلوگرم ماده  خشک است در حالیکه متوسط کشور 1 کیلوگرم است.

۴- کردستان با وجود منابع آبی و خاکی مناسب فقط دارای حدود ۱۰ درصد زمین آبی بوده و این در حالی است که در استان‌های کم آب این در صد بسیار بالاتر است.

۵- مردمان این دیار غیر از کشاورزی، دامپروری و دامداری هیچ منبع در آمد دیگری ندارند.

۶- در حال حاضر تعداد زیادی از اراضی دشت‌ها و  شهر و روستاهای استان از آب کشاورزی و شرب مناسب و مطمئنی برخوردار نیستند.

۷- متاسفانه به دلیل بیکاری مردم و خصوصا جوانان این استان دچار مشکلات اقتصادی، اجتماعی و سایر مسایل حاشیه‌ای عدیده‌ای هستند.

۸- در نهایت؛ کردستان قربانی تامین آب کشاورزی، شرب و صنعت استان‌های مجاور شده و این موضوع علاوه بر افت آب‌خوان‌ها و نابودی آب زیر زمینی، کوچ روستائیان، جوانان و عقب‌ماندن اقصی نقاط استان از مسیر پیشرفت گردیده است.

۹- همه دلایل نمایانگر آنند که باید مسئولان رده‌بالای کشور به آب و خاک این استان زرخیز جهت رفع مشکلات ذکر شده توجه بیشتر و ویژه‌ای مبذول نمایند.

در جواب این سوال شما من مطابق شکل ۲ به بررسی و ارائه توضیحات لازمه در رابطه با پروژه‌های سدسازی انجام شده در حوضه‌های مختلف استان کردستان می‌پردازم که همگی به نام کردستان و به کام سایر استان‌های مجاور احداث شده‌اند. این سدها عبارتند از سدهای تلوار و سیازاغ در حوضه سفیدرود، سدهای گاوشان، داریان، آزاد و ژاوه در حوضه سیروان؛ سد شهیدکاظمی در حوضه زرینه‌رود و سد سردشت در حوضه کلاس.

شکل 2- سدهای ساخته شده

در حوضه‌های مختلف استان کردستان

 این سدها عبارتند از: 

سد تلوار 

سد سیازاغ

سد تلوار در ۴۵ کیلومتری شهر بیجار و ۱۴۰ کیلومتری همدان ساخته شده است.

1- نوع سد: خاکی با هسته رسی، 2- ارتفاع از پی 88 متر، 3- طول تاج 529 و عرض تاج 12 متر، 4- حجم سد معادل 500 میلیون متر مکعب، 5- حجم تنظیمی آن معادل ۲۳۱ میلیون متر مکعب است. سال تصویب طرح ۱۳۷۰ و سال شروع عملیات اجرائی ۱۳۷۵ و سال خاتمه ۱۳۹۳ بوده است. در ابتدا قرار بر این بوده است که از آب آن هم استان‌های همدان‌، زنجان و کردستان به قرار ذیل بهره‌مند شوند.

1- تامین ۶۳ میلیون متر مکعب  (معادل دو متر مکعب در ثانیه) آب شرب مورد نیاز همدان، کبودرآهنگ، بهار، لالجین، صالح‌آباد، قهاوند و رستاهای مسیر فامنین، جورقان، مریانج و خط انتقال (تاسال مقصد ۱۴۱۵) که این پروژه در حال انجام بوده و در آذر ماه سال ۱۴۰۱ با هزینه بسیار زیاد و توجیه ناپذیری به بهره‌برداری رسید.

2- تامین آب کشاورزی 24500 هکتار از اراضی دشت گرماب و بیزیند در شهرستان قیدار در استان زنجان.

3- تامین آب 7500 هکتار زمین‌های دشت خورخوره شهرستان بیجار در استان کردستان. شکل 3 نمائی از این سد را نشان می‌دهد.

شکل 3- نمائی از سد تلوار

متاسفانه به‌جز اثرات مخرب اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، این سد هیچ‌ سودی برای مردمان استان کردستان در شهرستان بیجار نداشته است. خلاصه‌ای از آثار مخرب این طرح عبارتند از:

1- زیر آب رفتن ۱۸ تپه و آثار باستانی با قدمت هفت هزار و ۵۰۰ ساله و تخلیه و کوچ مردمان ۱۰ روستای این منطقه

2- تاکنون حدود سه هزار نفر از کشاورزان این دیار شغل خود را به دلیل از بین رفتن زیر ساخت‌های منطقه و کمبود آب شرب و از بین رفتن زمین‌هایشان از دست داده و مجبور به ترک سکونت‌گاه‌ها و مهاجرت از این  منطقه شده‌اند.

3- با احداث این سد که کاسه آن در شهرستان بیجار واقع است، بیش از سه هزار هکتار از بهترین زمین‌های آن شهرستان زیر آب رفته است.

4- عدم پرداخت هزینه خانه‌های سند‌دار تخریب‌شده به مالکان به بهانه ساخت سد

5- بلا‌تکلیفی مالکان اراضی کشاورزی روستاهای مختلفی نظیر کنا‌مار، سیف‌آباد و سلامت‌آباد در منطقه

6-  از بین رفتن جاده‌های روستایی به علت رفت و آمد ماشین‌آلات سنگین در هنگام ساخت سد تالوار در منطقه و عدم تعمیر و رها نمودن آنها بعد از اتمام ساخت سد‌.

7- اجبار به مهاجرت و بلاتکلیفی ساکنین روستاهای باقی‌مانده (حدود 20 روستای منطقه خالی از سکنه شده‌اند). خصوصا روستاهای بخش چنگ‌الماس شهرستان بیجار همگی به صورت مخروبه درآمده‌اند.

8- مهاجرت اهالی روستاهای تخریب شده (حدود 20 روستا) به شهرهای مختلف و از همه بدتر مهاجرت مردم تعدادی از روستاها به روستاهای مجاور و عدم امکان استفاده آنها از منابع طبیعی روستاهای مقصد و ایجاد مشکلات جهت تامین منابع چرای دامهایشان.

9- عدم وجود امکانات کافی برق، آب، گاز و غیره در روستای مقصد کوچ

10- ساکنان روستای رضا‌آباد که توسط فردی به نام محمد رضا گروس 150 سال پیش وقف آستان قدس شده در حین تخلیه به ساکنین هیچ‌گونه خسارتی پرداخت نشده و ساکنین آن بیکار هستند و در حاشیه‌ شهر بیجار زندگی می‌کنند.

11- عدم وجود اجرای پروژه آبیاری و زهکشی به مساحت 7000 هکتار  اختصاص یافته مربوط به دشت خور خوره بیجار

12. عدم بازسازی جاده پیرتاج، کاکاعباس، بابا رشانی به علت داخل طرح بودن و ایجاد مشکلات؛ این امر باعث مهاجرت ساکنین حدود 20 روستای منطقه و حاشیه‌نشینی آنها در شهر بیجار شده است.

13. نادیده گرفتن حق‌آبه کشاورزی و شرب و ایجاد مشکلات اجتماعی فراوان برای مردمان روستاهای دشت کاکاعباس  به مساحتی حدود 8000 هکتار اراضی دیم قابل توسعه در حاشیه سد شامل روستاهای، خان باغی، کلوچه، جبرئیل، کچه‌گنبد، چشم‌آدینه، قوقاش، گاو‌بازه، ین‌کن، پیرتاج، شاه‌گدار، همایون، زینل و حسن‌تیمور در مجاورت و حاشیه سد تلوار

14. احداث سد در منطقه باعث ایجاد مشکلات اجتماعی (افزایش آمار اعتیاد، طلاق وآسیب‌های فرهنگی و بیکاری فراوانی در کل منطقه شده است.

15- عدم لحاظ حداقل امکانات لازم برای تامین آب شرب مردمان روستاهای ذکر شده در منطقه که هیچ‌کدام از آب شرب مطمئنی بر خوردار نیستند؛ همچنانکه در شکل شماره چهار ملاحظه می‌کنید آب شرب اهالی روستاهای اطراف سد تلوار از طریق تانکر تامین می‌شود. این در حالی است که آب سد تلوار به همدان منتقل شده بدون آنکه حقابه‌ای برای ساکنین روستاهای اطراف سد در نظر گرفته شود.  

شکل 4- تامین آب شرب اهالی روستاهای اطراف سد تلوار در شهرستان بیجار با تانکر

در رابطه با سوال شما این نتایج را خلاصتا میتوان به قرار ذیل عنوان کرد:

1- استان همدان با جذب بودجه هنگفت و توجیه‌ناپذیر مورد نیاز، پروژه انتقال آب شرب خود شامل طول خط انتقال: 140كيلومتر، طول جاده دسترسی 140كيلومتر، با لوله‌های فولادی با قطرهای 1400 و 1600 میلی‌متر، تعداد سه ایستگاه پمپاژ به همراه و تجهیزات کامل دیگر، جهت انتقال آب به ارتفاع پمپاژ 600 متر، تعداد هفت مخازن ذخیره و تعدیل کننده شامل سه مخزن 10000 و چهار مخزن 30000 متر مکعبی، تاسیسات کامل تصفیه‌خانه به روش تصفیه متعارف‌، سازی با ظرفیت تصفیه 17/3 متر مکعب در ثانیه در دو مدول به همراه کلیه تاسیسات تصفیه و گندزدایی مربوطه را تکمیل نماید. این در حالی است که از زمان اجرای پروژه تا کنون حتی یک ریال بودجه جهت طراحی و اجرای پروژه‌های تامین سهمیه شهرستان بیجار تخصیص داده نشده است.

ضمنا حجم آب منتقل شده به همدان از سد تلوار معادل 63 میلیون (63000000) متر مکعب است. فرض کنیم که 1000000 نفر در همدان اصلا آب شربی نداشته باشند به ازای هر نفر در سال 63000 لیتر و یا به عبارتی 172 لیتر در روز به ازای هر نفر انتقال داده شده است. این مقدار آب بسیار بالاتر از استاندارد بسیاری از کشورهای اروپایی نظیر بلژیک، هلند و غیره است. به ازای 120 لیتر در روز برای هر نفر مطابق استاندارد کشورهای اروپایی این آب منتقل شده برای تامین آب شرب در حدود 1500000 (یک میلیون و 500 هزار نفر کافی است). این در حالی است که کل جمعیت استان همدان 1700000 نفر بوده و شهر همدان خود دارای سد و منابع آب دیگری جهت شرب می‌باشد. آب سد تلوار به ارتفاعی در حدود 600 متر در طولی معادل 140 کیلومتر پمپاژ گردیده است و افراد تصمیم‌گیر این پروژه باید توضیح دهند که آب منتقل شده متر مکعبی چند تمام شده است که مسلما مقرون به صرفه نمی‌باشد. لازم به توضیح است که با پلمپ تعدادی از چاه‌های غیر مجاز حفاری شده به منظور توسعه کشاورزی در آن استان مسلما به هزینه بسیار بسیار کمتری کمبود آب شرب همدان قابل جبران بود.

این سد در 35 کیلومتری بیجار و هفت کیلومتری دیواندره ساخته شده است (شکل شماره 5). مشخصات این سد عبارتند از: 

1- نوع سد: خاکی با هسته رسی 

2- ارتفاع از پی 76/50 متر 

3- طول تاج 285 و عرض تاج 8 متر

4- حجم سد معادل 230 میلیون متر مکعب

6- اهداف سد عبارت بودند از: تامین آب کشاورزی 20000 هکتار از اراضی بیجار و دیواندره، تامین آب شرب و صنعت دراز مدت شهرهای بیجار و دیواندره. 

سال شروع طرح 1380 و سال اتمام 1393 بوده است. با وجود صرف هزینه‌های ساخت بیش از حد و گذشت چندین سال از شروع و اتمام عملیات ساخت این سد، متاسفانه می‌توان اعلام داشت که ساخت آن تا کنون هیچ فایده‌ای برای شهرستان بیجار و دیواندره نداشته و این سد و تاسیسات مربوطه تکمیل نشده و لذا هم‌اکنون با این وضعیت تورم عملا از لحاظ اقتصادی توجیه‌ناپذیر می‌باشد. این در حالی است که نه تنها شهرستان‌های بیجار و دیواندره از لحاظ کمبود آب شرب و کشاورزی در شرایط حاد به سر می‌برند‌، بلکه آب شرب تعدادی از روستاهای نزدیک این سد که در جدول شماره یک ذکر شده‌اند همگی دارای آرسنیک بسیار بالاتر از حد استاندارد می‌باشند. بر اساس استاندار آب کشور، حد مورد قبول  آرسنیک 10 میکروگرم در لیتر است، در حالیکه آب شرب روستاهای مد نظر بسیار بالاتر از حد استاندارد مورد نظر است.

شکل 5- نمائی از سد سیازاغ

همچنین لازم به ذکر است که متاسفانه در حوضه سفیدرود، بنا به تصمیمات ناعادلانه و نامشخص وزارت نیرو و سازمان محیط زیست احتمالا تحت فشارهای مقامات بالاتر و اعمال نفوذ مسئولین استان‌های گیلان و زنجان، مطالعات سدهای شیخبشارت، باباخان، جعفرآباد، و زرد کمر در شهرستان بیجار،  نیز به دلایل عدم تخصیص و بهانه‌های زیست محیطی متوقف شده‌اند.

در حوضه سیروان همچنین پروژه‌های بی‌حاصل زیادی به اجرا در آمده است که خلاصتا به مشخصات و تبعات تعدادی از آنها به قرار ذیل اشاره می‌گردد.

1- سد داریان و شبکه آبیاری و زهکشی مربوطه نوع سد، خاکی سنگریزه‌ای با هسته رسی

2- سد گاوشان

3- سد آزاد 

4- سد ژاوه

حجم مخزن سد داریان در تراز نرمال: 323 میلیون متر مکعب، حجم آب قابل تنظیم آن معادل 1400 میلیون متر مکعب، ارتفاع از پی 179 متر، طول تاج 368 متر.

اهداف طرح عبارتند از: تامین آب شرب، صنعتی و کشاورزی اراضی پایاب در استان‌های کرمانشاه و ایلام (معروف به طرح گرمسیری  به مساحت 110 هزار هکتار)  و یکی از منابع تامین آب دشت‌های سردسیری و نیروگاه 210 مگاواتی، سال شروع 1387 و سال اتمام و آبگیری 1394 بوده است. این پروژه همچنین شامل سد انحرافی هیروی، 48 کیلومتر تونل و سد تنظیمی ازگله نیز می‌باشد. اراضی تحت پوشش محدوده گرمسیری ،110هزار هکتار در استان کرمانشاه برای دشت‌های ازگله، جگیران، ذهاب شمالی، ذهاب جنوبی، جگرلوی شمالی، قراویز، سرپل ذهاب، بشیوه، قلعه شاهین، خان‌لیلی قصر شیرین، نفت شهر و سومار و لیگ 1 و استان ایلام برای دشت‌های مهران، دهلران و موسیان در استان ایلام بوده است. از آب این سد هیچگونه حقابه‌ای برای استان کردستان در نظر گرفته نشده است. از همه این موارد غم‌انگیزتر آن است که با وجود صرف هزینه‌های سر سام آور، اهداف این پروژه در استان‌های هدف (کرمانشاه و ایلام) نیز بر آورده نشده و سرمایه‌های هنگفتی بر باد رفته است‌. توصیه اینجانب آن است که کمیته‌ای از متخصصان صادق و دست‌پاک کشور مسئول بررسی دلایل عدم موفقیت آن گردیده تا از هدر رفت سرمایه‌های بیشتر در این پروژه جلوگیری به عمل آید. تاسیسات این پروژه اکثرا غیر حرفه‌ای و  ناقص اجرا شده‌اند.

شکل 6- نمائی از سد داریان

 این سد هیچگونه تبعات مثبتی برای کردستان به جز تبعات منفی در بر نداشته است که مواردی از تبعات منفی آن به قرار ذیل خلاصه می‌شوند.

1- زیر آب رفتن زمین‌های کشاورزی و بیکار شدن دامداران و کشاورزان منطقه

2- هدایت و انتقال در حدود یک میلیارد متر‌مکعب آب کردستان به استان‌های کرمانشاه و ایلام

3- غرق شدن اثر ملی تاریخی کانی بل با 150میلیون متر مکعب آبدهی سالیانه و همچنین 14 چشمه دیگر و متاسفانه 41 سایت تاریخی با قدمت چندین هزار سال

4- غرق شدن حدود هزار هکتار جنگل و مرتع درجه‌ی یک، روستای تاریخی هجیج (ثبت شده به عنوان (روستای نمونه‌ی گردشگری)، روستاهای تاریخی و سرسبز روار و نوین و سلین، ناو، ورگه، ویهر، اسپریز، زوم و تاسیسات آب معدنی.

5- به وجود آمدن مشکلات جدی برای مردمان بومی منطقه و اجبار به کوچ و اسکان آنها در شهرهای پاوه و مریوان.

6- وارد آمدن، آسیب جدی به یکپارچگی این منطقه، سرزندگی رودخانه، حیات گیاهی کنار رودخانه‌ای و حیات وحش منطقه

متاسفانه همچنانکه قبلا نیز اشاره نمودم، این پروژه نیز با وجود صرف هزینه‌های سرسام‌آور تا کنون به نتیجه‌ای برای استان‌های هدف (کرمانشاه و ایلام) نیز نرسیده و فقط منافع یک‌سری از شرکت‌های مشاور و پیمانکار سفارش شده تامین گردیده است. ضمنا به علت اجرای ناقص پروژه در قسمت‌های مختلف، تمامی خط لوله‌ها، شیر‌آلات و سایر تجهیزات به اجرا در آمده  آن نیز سرقت شده و یا در حال سرقت هستند.

مشخصات فنی سد گاوشان خلاصتا عبارتند از ،1- نوع سد: سنگریزه‌ای با هسته رسی 2- تراز تاج سد‌: 1551 متر از سطح دریا، 3- ارتفاع سد : 123 متر (از سنگ پی)، 4- حجم بدنه سد: 9،000،000 مترمکعب، 5- حجم مخزن سد: 550،000،000 مترمکعب و شامل 22 کیلومتر تونل انتقال به قطر 5/4 الی 5/5 متر با ظرفیت 30 متر مکعب بر ثانیه می‌باشد. تاریخ شروع عملیات اجرایی: سال1377 و تاریخ پایان عملیات اجرایی: اسفند ماه 1384 است. اهداف این پروژه عبارت بوده‌اند از:  

1— تامين آب شرب دراز مدت شهرهای كرمانشاه و کامیاران به ترتیب به ميزان 63  و 6 ميليون متر مكعب در سال که البته بعد از گذشت در حدود سی سال هنوز به نتیجه نرسیده

2- توليد نيرو به ميزان 11 مگاوات، 

3-  تامين در حدود 395 میلیون متر مکعب آب كشاورزي  براي 31000 هكتار اراضي در  دشتهای دربند و بیلوار متعلق به استان کرمانشاه. در این پروژه فقط تامين آب كشاورزی برای 5000 هكتار معادل 35 میلیون متر مکعب اراضی کامیاران متعلق به استان کردستان در نظر گرفته شده است و این در حالی است که  نیاز استان کردستان جهت تأمین مصارف شرب، صنعت، کشاورزی و زیست محیطی  منطقه اجرای سد جمعاً در حدود 2/83 میلیون  متر مکعب است.

شکل 7- نمائی از سد گاوشان

سد آزاد سدی سنگریزه‌ای با هسته رسی با حجم کل مخزنی در حدود 300 میلیون متر مکعب‌، حجم مفید مخزن سد معادل 240 میلیون متر مکعب‌، ارتفاع از کف 117 متر می‌باشد. سامانه انتقال آب از مخزن نیروگاه تلمبه ذخیره‌ای سد آزاد به ورودي تونل منتهی به دشت قروه- دهگلان مشتمل بر دو بخش خط لوله، یک تونل میانی و یک ایستگاه پمپاژ به همراه مخزن مکش و یک مخزن تعادل می‌باشد. اهداف اصلی احداث سد آزاد عبارت بوده‌اند از:

تأمین نیازهای آبی بخش‌های کشاورزی، شرب و صنعت و همچنین تامین بخشی از نیازهای سد قشلاق و باغات در بین مسیر انتقال. ضمنا بهبود وضیت وخیم شرق استان، رفع تهدیدات نیاز آبی استان، توسعه اشتغالزایی، ممانعت از تخریب محیط زیست، افزایش تولید سرانه و جلوگیری از تعطیلی صنایع شرق استان از اهداف تعریف شده می‌باشند.

شکل 8- نمائی از سد آزاد

نکته بسیار مهمی که در رابطه با سد آزاد وجود دارد این است که کلیه نیازهای آبی استان کردستان مندرج در جدول شماره 2 توسط وزارت نیرو متاسفانه به اشتباه معادل 53/96 میلیون متر مکعب بر آور شده است. این در حالی است که بر اساس تحقیقات گسترده کمیته آب دانشگاه استان کردستان میزان واقعی بر آورد آب مورد نیاز استان در مسیر این طرح معادل 12/287 میلیون متر مکعب است. لذا در این رابطه حجمی معادل با 95/190 میلیون متر مکعب به ضرر استان کردستان محاسبه شده است. از طرفیی دیگر متاسفانه زمزمه تامین آب  بیشتری (البته به بهانه شرب از سد آزاد برای استان همدان و قیدار در استان زنجان توسط مسئولین نا آگاه مطابق طرح شکل 8 زمزمه میشود که کلیه این مسائل مطرح شده همگی به زیان توسعه استان کردستان و تامین آب کشاورزی سایر استانها به نام و بهانه آب شرب از آب سد آزاد کردستان می‌باشد). این در حالی است که شهر سنندج مرکز استان از آب شرب بسیار نا مطلوبی بر خوردار بوده و همچنین دشت‌های شرقی استان کردستان شامل دشت‌های قروه و دهگلان و چاردولی در اثر اضافه بر داشت و خشک‌سالی سال‌های اخیر در حدود 750 میلیون متر مکعب کسری مخزن بوده و اراضی آنها در حال نشست است (شکل 9). همچنین همچنانکه شکل 10 نشان می‌دهد در پایین‌دست سد قوچم که قرار است آب آن توسط سد آزاد تامین گردد هزاران هکتار زمینهای دیم با شیب کمتر از پنج در صد و قابل تبدیل و توسعه  به اراضی آبی وجود دارد. مطرح نمودن انتقال آب سد آزاد به استانهای همدان و زنجان به بهانه‌های شرب زیان هنگفتی را متوجه استان کردستان خواهد نمود؛ این در حالی است که  حتی مرکز استان (شهر سنندج) از آب شرب با کیفیت مطلوبی بر خوردار نبوده و دشتهای استان با کمبود شدید آبخوان مواجه هستند و همچنین هزاران هکتتارزمین قابل توسعه در استان کردستان برای استفاده از آب سد آزاد موجود میباشد.  مطرح نمودن انتقال آب سد آزاد به استانهای مجاور غیر قابل قبول و باید به جد توسط مسئولان سیاسی استان کردستان  از طریق مجلس مورد پیگری قرار گیرد.

جدول شماره 2- تخصیص‌ها و نیازهای آبی مورد نیاز در استان کردستان از سد آزاد

شکل 9-نمائی از پیشنهاد انتقال آب سد آزاد به سد قوچم و از آنجا انتقال به همدان و قیدار در استان زنجان

شکل 10- نشست زمین در روستای شانوره قروه کردستان

شکل 11- اراضی  دیم مستعد و آماده  تبدیل به آبی در پایاب سد قوچم

سد ژاوه بر روی رودخانه سیروان و پس از تلاقی دو شاخه‌ی گاوه‌رود و قشلاق احداث شده است و تنها سد بتن غلتکی استان است در ۳۹ کیلومتری جنوب غربی سنندج (مسیر سنندج — کامیاران) واقع شده است. کار احداث این سد بر روی رودخانه «گاورود» (ژاوه‌رو) در سال ۱۳۸۸ شروع شد و ساختمان آن در سال ۱۳۹۳ به پایان رسید.سد ژاوه با ظرفیت ۹۴ میلیون مترمکعب در صورت آبگیری، امکان انتقال ۷۰ میلیون مترمکعب آب آن به دشت‌های قروه و دهگلان از طریق خط انتقال وجود دارد. حدود ۸ سال پیش کار احداث ساختمان سد ژاوه تمام شده اما یکی از مشکلات اصلی که مانع آبگیری و افتتاح سد شده، ورود فاضلاب روستاهای بالادست به رودخانه‌های «قشلاق» و «گاورود» مشکل تصفیه‌خانه سنندج است. بطور کلی  آبگیری این سد در شرایط کنونی به معنی ذخیره فاضلاب است و نه تنها نمی¬تواند هزینه های ساخت سد ژاوه و بلا استفاده بودن آن را توجیه نماید، بلکه به خلق بحران بزرگتری خواهد انجامید. حتی اگر برای مدت کوتاهی چنین آب آلوده¬ای ذخیره گردد، پاکسازی مخزن ماه ها و سال¬ها زمان خواهد برد. متاسفانه میتوان به یقین اعلام داشت که این سد هم تا کنون هیچ نقشی در توسعه استان نداشته است. بر اساس مطالعات انجام شده توسط کمیته آب دانشگاه کردستان در صورت آبگیری سد ژاوه مشکلات زیادی در منطقه ایجاد خواهد شد که خلاصه‌ای از آن عبارتند از: 

1- رسیدن مواد مغذی (نیتروژن و فسفر) به رسوبات و پیکره آب مخزن 

2- رشد بی رویه جلبک‌ها و گیاهان آبزی و کاهش کیفیت آب مخزن 

3- ایجاد مخاطره برای اکوسیستم آبی و مرگ و میر ماهی‌ها 

4- افزایش کدورت و مواد معلق در مخزن سد 

5 — تشدید لایه‌بندی حرارتی و افزایش اثرات تغذیه گرایی در فصل تابستان 

6 — بی‌هوازی شدن لایه تحتانی مخزن و انتشار بوی زننده از مخزن 

7- تشدید معضلات اجتماعی و بهداشتی منطقه

شکل 12- نمائی از سد ژاوه

سد شهید کاظمی یکی از سدهای بزرگ ایران با هسته رسی است که در ۳۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر  بوکان و در استان آذربایجان غربی قرار دارد. این سد برای تنظیم و استفاده از آب و سیلاب‌های رودخانه زرینه ایجاد شد و جهت آبیاری اراضی پایین‌دست سدی در محل جنوب ‌شرقی بوکان بر روی این رودخانه بسته شده است. کار احداث این سد در مردادماه سال ۱۳۴۶ با هدف تأمین آب کشاورزی، شرب و برق منطقه توسط شرکتی اتریشی آغاز و در سال ۱۳۵۰ افتتاح شد. این سد در مسیر رودخانه  زرینه رود قرار دارد. طول تاج سد بوکان ۵۳۰ متر و ارتفاع آن از پی ۵۰ متر است. با افزایش حجم مخزن سد در سال ۱۳۸۴ ٬ حجم کل مخزن سد به ۷۶۲ میلیون مترمکعب رسید.

شکل 13- نمائی از سد شهید کاظمی

این سد علاوه بر تأمین آب شهرهای بوکان و میاندو آب و عمده آب شهر تبریز٬ سالیانه بیش از یکصد میلیون متر مکعب آب شرب و صنعت و در حدود ۵۵ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی منطقه‌های عجب شیر و آذر شهر  را نیز آبیاری می‌کند. با آب دریافتی از این سد،آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی منابع آبی خود را صرف کشاورزی استان خود کرده و اراضی آبی خود را توسعه داده‌اند و این در حالی است که باید این دو استان نقش مهم‌تری در احیای دریاچه ارومیه داشته باشند اما در واقع این گونه نبوده و سهم کردستان بیشتر بوده است. آنها با استفاده از دریافت آبهای ذکر شده و حفر در حدود 88000 حلقه چاه (که در حدود 40000 آن فاقد مجوز و پروانه هستند)  و احداث در حدود 72 سد کوچک و بزرگ در حوضه دریاچه ارومیه ، سطح اراضی آبی منطقه مورد نظر از 158000 هکتار به 680000 هکتار رسانیده  و سبب نابودی دریاچه ارومیه نیز شده اند.

در سد شهید کاظمی سقز علیرغم زیر آب رفتن سطح قابل توجهی از بهترین اراضی آبی شهرستان سقز، سهم استان کردستان از 762 میلیون متر مکعب فقط در  حدود 10  میلیون متر مکعب می‌باشد که تاکنون قریب به 800 هکتار اراضی زیرپوشش ایستگاه پمپاژ لگزی از این تخصص بهره‌مند شده و دیگر هیچ فایده ای برای استان کردستان از احداث این سد در نظر گرفته نشده است.

در حدود 32% کل مساحت استان کردستان در شهرستان های سقز، دیواندره، بانه و مریوان در حوزه آبریز دریاچه  ارومیه قرار دارد. بر اساس تصمیمات اتخاذ شده در سال 87 بین وزارتین نیرو، جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست، سهم احیای دریاچه ارومیه 1.385 میلیارد مترمکعب تعیین شد و سهم کردستان که یک میلیارد مترمکعب بود کاملاً تأمین شده و کردستان به تعهد خود عمل کرده اما اکنون طبق اظهارنظر شرکت آب منطقه‌ای استان حدود 385 میلیون مترمکعب بیشتر یعنی یک میلیارد و 385 میلیون مترمکعب از کردستان به طرف دریاچه ارومیه سرازیر می‌شود. علیرغم اینکه استان  کردستان هیچ‌گونه تاثیر منفی در خشکسالی دریاچه ارومیه نداشته و بلکه با رها نمودن آورد سالیانه به میزان حداقل 1.385 میلیارد مترمکعب نقش نجات‌دهنده‌ای در احیای دریاچه ارومیه داشته، متاسفانه به دلیل توقف همه طرح‌های توسعه‌ای و تامین آب در حوضه دریاچه ارومیه بر اساس مصوبات شورای عالی آب، تاکنون از سهم باقیمانده این استان در حدود 385 میلیون مترمکعب آب استفاده‌ای به عمل نیامده و با این عمل ظلم مضاعفی در حق مردم محروم استان کردستان روا داشته شده و عملا رشد و توسعه شهرستان سقز که همانا توسعه بخش کشاورزی و تبدیل اراضی دیم به آبی است، متوقف شده است. بطور کلی نتایج مثبت  احداث این سد  یکطرفه برای استانهای آذربایجان غربی و شرقی بوده است.

سد سردشت یک سد خاکی سنگریزه ای با هسته رسی به ارتفاع114  متر بر روی رودخانه زاب که در13 کیلومتری جنوب سردشت واقع شده است. گنجايش مخزن این سد در حدود ۳۸۰ ميليون متر مكعب می باشد.  طول تونل انتقال این سد نیز  تقربيا ۴/۴ كيلومتر است. اهدا ف احداث سد سردشت نیز تنظيم آب هاي خروجي حوزه کلاس از كشور به منظور تامین آب تأمين آب كشاورزي براي ۷۸۰۰ هكتار از زمينهاي پيرامون سد در استان  آذربایجان و توليد  نيروي برقابي به میزان 150 مگاوات بوده است. بطور کلی فوائد احداث این سد نیز تماما به نفع استان آذربایجان و تبعات منفی آن برای استان کردستان بوده است.

شکل14- نمائی از سد سردشت

تبعات منفی احداث این سد برای استان کردستان خلاصتا عبارتند از:

1-تخلیه شش روستای ویسک، کنده شین، دارینه سفلی، نمام، شیدیله و خجک بخش نمشیر از توابع شهر بانه

2- در این منطقه  روستا ئیان  بنداژ، کانی برد و ورچک هم به دلیل کمبود آب در حال مهاجرت هستند.

3-  تخریب محیط زیست و از بین رفتن زمین های کشاورزی منطقه و  مهاجرت در حدود 30 روستای محدوده  اطراف سد.

4- این سد  در مجموع جز ویرانی و تخریب طبیعت زیبای منطقه هیچ سودی برای بخش نمشیر و شهرستان بانه نداشته است.

 نتایج سیاستهای غیر علمی سد سازی در استان کردستان عبارت بوده اند از:

1- طرح های سد سازی اجرا شده توسط وزارت نیرو در استان کردستان معمولا غیر علمی و نا مشروع ، به نام کردستان و به کام توسعه کشاورزی وتامین آب شرب سایر استانهای مجاور بوده است.هر چند که در حدود 700 روستای استان کردستان و تقریبا تمامی شهرهای استان نیز از منابع تامین آب شرب مناسبی بر خوردار نمیباشند.

2- در هیچکدام از طرح های سد سازی و انتقال آب استان کردستان اصل 48 قانون اساسی و  قوانین وضع شده توسط یونسکو رعایت نشده اند.

3- اجرای طرحهای ذکر شده هیچگونه تحول اقتصادی، اجتماعی و غیره را در استان ایجاد نکرده است. بطوریکه مردم استان کردستان و حتی تحصیلکردگان استان برای تامین معاش خود نا چارا به شغلهای کاذب و دور از شانی مانند کولبری روی آورده اند.

4- مناطق مختلفی از استان کردستان از جمله مناطق شمالی و غربی آبشان به تاراج رفته و محیط زیستشان بشدت صدمه دیده و مناطق شرقی استان نیز که خود مستحق تر از سایر استانها به این آب هستند، حقشان بطور کلی از پروژه های اجرا شده نا دیده گرفته شده است.

در نهایت مرگ آبهای زیرزمینی و نشست اراضی دشتهای شرق استان، کشاورزی، باغداری، دامپروری، صنعت، تخریب محیط زیست، کوچ تحصیلگردگان و روستائیان و بیکاری مردم و جوانان این استان و  خدای ناکرده بخطر افتادن امنیت ملی را به همراه داشته و دارد (شکل 15).

شکل 15- نتیجه برداشت بیش از حد و غیر قانونی از منابع آب حوضه‌های استان کردستان

در خواست‌های اینجانب به قرار ذیل می‌باشند:

*- از کلیه مسئولان استان، به ویژه استاندار محترم و نمایندگان شهرستان‌های مختلف و مسئولان شرکت آب منطقه‌ای که متاسفانه همگی در این راستا سکوت اختیار کرده‌اند، در خواست می‌شود به دلایلی نظیر کمبود آب در اقصی نقاط استان به علت خشکسالی و تغییرات اقلیمی و همچنین لزوم توسعه استان در زمینه‌های کشاورزی و صنعت و رفع مشکلات موجود در استان، موضوع تجدید نظر در حقابه‌های مسلم استان از طرح‌های سدسازی اجرا شده را در وزارت نیرو و از طریق مجلس به جد پیگیری نمایند.

 *- همچنین از ریاست محترم جمهور جناب آقای رئیسی به عنوان شخص اول اجرائی کشور در خواست دارم تا جهت اعمال منافع ملی و عدالت اسلامی موارد ذیل را مورد توجه قرار دهد و دستورات لازم را صادر نماید. البته امیدواریم که صدای ما به گوش ایشان رسانیده شود:

 1- همچنین درخواست بررسی عادلانه موضوع انتقال‌های غیر علمی آب از حوضه‌های استان کردستان از طریق متخصصان متعهد آب موجود در استان را دارم تا بدین وسیله از تبعات تشریح شده و اعمال آسیب‌های بیشتر به استان جلوگیری به عمل آید.

2-تعیین یک هیئت علمی برای تعیین عادلانه حقابه‌های مورد نیاز و مسلم استان کردستان از پروژه‌های سد‌سازی انجام شده و در دست اقدام و لزوم بازنگری در سیاست‌ها و تخصیص‌های مربوطه در تمام حوضه‌های آبریز استان کردستان.

3- صدور دستور اکید جهت جلوگیری از اجرای هرگونه طرح‌های مخرب انتقال آب با توجه به وجود پتانسیل‌های آبی، خاکی و اقلیمی بی‌نظیر خدادادی در اقصی نقاط استان کردستان.

4- ضمنا تاکید می‌گردد که زمزمه‌های انتقال آب سد آزاد و سایر پروژه‌های دیگر از این استان به بهانه‌های شرب، غیر قابل قبول و بخشش بوده و مردم استان با مطرح نمودن چنین خواسته‌هائی به شدت مخالف بوده و مطرح‌کنندگان و عاملان آن را  هرگز فراموش نخواهند کرد؛ زیرا با تداوم این سیاست‌ها، روز به روز  بر کلیه مشکلات زیست محیطی و وضعیت غیر قابل قبول  اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مردم استان کردستان اضافه می‌گردد.