عملکرد سازمان منابع طبیعی برای جلوگیری از بروز بحران در جنگل‌ها و مراتع کردستان

پدیده تغییرا آب و هوائی جهان از یکسو و بهره برداری غلط محلی از سوی دیگر آب، خاک، هوا، جنگل و مراتع کردستان را محاصره و آسیب‌های سنگینی بر این منابع وارد کرده که ادامه آن موجب رسیدن به مراحل غیر قابل جبران خواهد شد.

برداشت بی‌رویه و خشکسالی سبب کاهش ذخایر سفره‌های آب زیرزمینی، رسیدن عمق چاه‌ها به 200 متر و شروع فرونشست زمین در دشت‌های شرقی شده، قطع درختان جنگلی برای ساخت ذغال، تامین مواد اولیه کارخانجات صنعتی و گسترش اراضی کشاورزی، وقوع آتش‌سوزی‌های عمدی و غیر عمد در جنگل‌ها و مراتع با هدف تبدیل آنها به زمین زراعی از مهمترین جلوه‌های تخریبی منابع طبیعی و محیط زیست استان است.

کردستان یکی از غنی‌ترین ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی گیاهی دنیاست و می‌تواند محل تامین نیاز همه کشورها برای احیاء گونه‌های نابود شده باشد، بنابراین یکی از کاراترین پتانسیل‌ها برای توسعه اقتصادی کشور و شکوفایی استان است.

تا چند سال قبل خشکسالی، تعلیف بی‌رویه، تخریب عمدی و آتش‌سوزی بلای جان مراتع کردستان بود اما در این دهه 2 بلای برداشت گیاهان خوراکی و مانور خودروهای «آفرود» در مناطق مرتعی و کوهستان‌ها به دشمنان ذخایر ژنتیکی گیاهی استان افزوده شده است.

راه‌های زیادی در حوزه‌های قانونی، فنی، عمرانی، اقتصادی، فرهنگی و علمی برای مقابله با عوامل نابودی منابع طبیعی وجود دارد که هر کدام باید در سریع‌ترین زمان ممکن اجرا شود، در غیر این صورت تبدیل به «نوشدارو بعد از مرگ سهراب» می‌شود.

برای مقابله با بحران آب، جنگل و مرتع راهی به جز اجرای پروژه‌های آب‌خیزداری، آب‌خوانداری، جنگل‌داری و مرتع‌داری وجود ندارد که در 3 سال اخیر گسترش یافته اما سرعت آن متناسب با نیاز استان و روند آسیب دیدگی نیست و باید تمام مراحل تامین منابع پولی و پشتیبانی‌های حقوقی و قانونی آن تسریع شود.

مدیرکل منابع طبیعی کردستان در گفتگو با خبرنگار روژان پرس به تشریح وضعیت فعلی، برنامه‌های عملیاتی و عملکرد 3 سال اخیر استان در زمینه حفاظت از جنگلها و مراتع استان پرداخت که اینک پیش روی شماست.

بهزاد شریفی‌پور با تاکید بر ضرورت افزایش اقدامات عملیاتی و اعتبارات این حوزه گفت: طی سه سال گذشته (1400 لغایت 1402) و در راستای مدیریت پایدار حوزه‌های آبخیز استان با هدف کنترل رواناب‌های سطحی، کاهش خسارات سیل و بهبود کیفی منابع آب سطحی و همچنین کنترل فرسایش خاک در حوزه‌های آب‌خیز کردستان، مجموعه اقدامات اصلاحی آب‌خیزداری و آب‌خوان‌داری در تعداد 21 زیرحوزه با سطح تحت پوشش 90850 هکتار و صرف اعتبارات  ملی به میزان 1496 میلیارد ریال به انجام شد. در این میان سهم اعتبارت جذب شده از سایر منابع استانی و مازاد بر اعتبارات فوق در طول سه سال گذشته291 میلیارد ریال می‌باشد. از سوی دیگر به جهت تهیه زیر‌ساخت‌های اجرایی و فراهم ساختن امکان جذب اعتبارات ملی در سطح حوزه‌های آب‌خیز استان مطالعات تفصیلی اجرایی آب‌خیزداری با مساحت بر 207 هزار هکتار در سطح حوزه‌های آب‌خیز استان در حال انجام است.

وی در مورد برنامه‌ریزی انجام شده برای حراست از جنگل‌های استان اظهار کرد: جنگل‌های کردستان که جزو جنگل‌های زاگرس شمالی به حساب می آید، در طول بیش از 50 هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک ، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی ، مصارف درمانی، توانایی‌های اکوتوریستی و ارزش‌های زندگی ، دارای اهمیت زیادی است. این جنگل‌های بیشتر در اطراف شهرهای بانه و مریوان  واقع شده و بعد از جنگل‌های شمال کشور در رتبه دوم اهمیت قرار دارد.

شریفی‌پور افزود: از سال ۱۳۹۹ تاکنون ذخیره‌‎گاه‌های جنگلی استان بروزرسانی گردید و به ‌منظور حفاظت و صیانت از این ذخیره‌گاه‌ها و از طریق جراید به بهره‌برداران محلی، در مجموع 33 ذخیرگاه با مساحت 2040 هکتار، در سال 1400 نیز تعداد 20 ذخیره‌گاه به مساحت 15010 هکتار  شناسایی و آگهی گردید و در مجموع در سال 1403  تعداد 53 ذخیره‌گاه جنگلی به مساحت 17050 هکتار در سطح استان شناسایی، آگهی و تهیه طرح گردیده است.

وی تصریح کرد: گونه‌های بنه، تنگرس، گلابی جنگلی، سماق، بلوط، بادام ارژنگ و گردو از مهمترین گونه‌های موجود در ذخیره‌گاه‎‌های ژنتیکی در بخش جنگلی استان است، وضعیت زادآوری طبیعی در سطح این ذخیره‌گاه‌ها در حد مطلوب است و امیدواریم با تداوم روند کنونی شاهد ایجاد میزان قابل توجهی ذخیره در گونه‌های کمیاب استان باشیم، با تخریب زیستگاه‌های طبیعی و گسترش شهر، نیاز به فضاهای سبز برای ایجاد تعادل اکولوژیک، اهمیت پیدا می‌کند که پارک‌های جنگلی شهری به‌عنوان فضای سبز کلان، بر ویژگی‌های زیست‌محیطی تاثیر مثبت می‌گذارد و با پاسخ‌گویی به نیازهای تفریحی و تفرجی می‌تواند بر ساختار و خدمت‌رسانی شهری تاثیر مهمی داشته باشد.

مدیرکل منابع طبیعی کردستان خاطر نشان کرد: کردستان در جمع استان‌های برخوردار از نظر تعداد پارک‌های جنگلی به شمار می‌رود، درحال حاضر از 16 پارک جنگلی در استان، 14 مورد تاکنون ساماندهی شده، از مساحت ۲ میلیون و ۹۳۷ هزار هکتاری استان کردستان، بیش از ۳۷۴ هزار هکتارمعادل 7/12درصد را جنگل و 62 درصد را مراتع تشکیل داده که شامل بیش از هزار گونه گیاهی با خواص دارویی، صنعتی و علوفه‌ای است.

وی مدیریت مرتع‌داری در قالب اجرای طرح مدیریت و اقتصادی کردن مراتع را یکی از موثرترین راهکارهای حراست از مراتع دانست و اظهار کرد: ساماندهی مرتع‌داران و شناسایی بهره‌برداران واقعی دارای حق استفاده از مراتع، تعیین حدود، ایجاد تعادل دام و مرتع و صدور پروانه چرای دام از مهمترین اهداف اجرای طرح ممیزی مراتع است. در این راستا بهره‌برداری و استفاده از مراتع کشور منوط به تهیه طرح مرتعداری شده است، چراکه این عرصه‌ها مهمترین منبع تغذیه دام‌ها به‌شمار می‌رود، 93 تعاونی مرتع‌داری، 13 تعاونی فراگیر و 61 تشکل بند ب ماده 29 در استان فعالیت دارند که در همین زمینه، بهره‌برداران محلی از نظر معیشتی وابستگی کامل به محصولات فرعی مانند علوفه، گیاهان دارویی، خوراکی، صنعتی دارند، تعاونی‌های مرتع‌داری با مشارکت جوامع محلی تشکیل شده و اعضای آن‌ همان بهره‌برداران محلی هستند که تاثیر بسیار مطلوبی در مدیریت مراتع دارند و اداره کل منابع طبیعی استان از این ظرفیت، بهره لازم را برده است.

شریفی‌پور افزود: تولید محصولات فرعی جنگلی و مرتعی در کردستان افزایش قابل توجهی داشت که بیشترین آن مربوط به استحصال شیره سقز بود، کار برداشت این محصول در شهرستان‌های جنگلی بانه، مریوان، سنندج، سروآباد و کامیاران اجرا و در مجموع 12288 کیلوگرم شیره سقز توسط مجریان محلی از درختان بنه استخراج شد. برداشت سال گذشته مبلغ 7372840000 هزار ریال بهره مالکانه و حقوق دولتی از بهره‌برداران دریافت و به حساب خزانه دولت واریز شد، در سال گذشته مجوز جمع‌آوری محصول سردرختی گردوهای ملی از سوی ادارات منابع طبیعی و آب-خیزداری شهرستان‌ها با مجریان محلی تنظیم و به علت سرمازدگی فقط 190 کیلوگرم محصول و 110500 کیلوگرم کنگر برداشت شد.

  وی با اشاره به ایجاد صندوق حمایت از توسعه بخش منابع طبیعی، ساماندهی اتوماسیون ادارای و دولت الکترونیک و روابط عمومی اعلام کرد: 14صندوق حمایت از توسعه بخش منابع طبیعی در کردستان راه‌اندازی و مراحل عضوگیری، ثبت نام و تاسیس هیات موسس هم انجام شد و منتظر واریز سهم دولت هستیم، در زمینه اتوماسیون اداری و دولت الکترونیک علاوه بر راه‌اندازی سامانه ۱۳۹ برای دریافت گزارش‌های مردمی، سامانه بانک اطلاعات منابع طبیعی هم توسط منابع طبیعی کردستان طراحی شد که به‌عنوان سامانه شاخص در سطح کشوری مطرح گردید.

وی اذعان کرد: اطلاع‌رسانی بخش مهمی از حفاظت از منابع طبیعی را رقم می‌زند که روابط عمومی اداره کل منابع طبیعی و آب‌خیزداری استان به‌عنوان یکی از برترین نهادهای اطلاع‌رسانی در بین ادارت کل کشور، با درج 168 خبر در خبرگزاری‌های رسمی و 523 کلیپ و گزارش تصویری و 23 موشن گرافیک (با  مجموع 23 ساعت و 20 دقیقه)  و حضور پرمخاطب در پیام‌رسان‌های فضای مجازی با درج 3020 خبر توانسته است، زمینه اقبال مردم به حفاظت از بیت‌المال را جلب کند و به‌خاطر‌همین حجم گسترده از فعالیت، کردستان سالانه میزبان جشنواره منطقه‌ای منابع طبیعی و رسانه بوده است که در آخرین جشنواره مذکور با پذیرش و داوری 184 اثر به دبیرخانه، به نفرات اول تا سوم هر بخش لوح تقدیر و جایزه نقدی تعلق گرفت. صداو سیمای مرکز کردستان با ۳۵ اثر، خبرگزاری ایرنا با ۱۱ اثر وخبرگزاری فارس با ۹ اثر به ترتیب به‌عنوان رسانه‌های برتر در این جشنواره معرفی شدند.

شریفی‌پوراستعلام و تعیین عرصه‌های بحرانی، نیمه‌بحرانی و پرخطر در راستای ارتقای ضریب حفاظتی، ساماندهی نیروها در این بلوک‌بندی‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت همیاران طبیعت در امر حفاظت و کاهش حریق را یکی از نقاط قوت عملکرد این نهاد دانست و تصریح کرد: اداره آموزش و ترویج و مشارکت‌های مردمی اداره کل منابع طبیعی هم از ادارات برتر کشوری معرفی شده و در کردستان بیش از 10600 همیار طبیعت را ساماندهی کرده که در مواقع بحرانی همواره کمک اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری هستند. در سال‌های گذشته طرحی برای اولین بار در کشور به‌عنوان طرح اشتغال سبز در روستاهای بانه و مریوان و به‌منظور بهره‌گیری از مشارکت جوامع محلی در پیشگیری، شناسایی و کنترل حریق عرصه‌های جنگلی و مرتعی مطرح و اجرا شد. در این طرح ابتدا روستاهای هدف به ۷۸ بلوک مجزا تفکیک و سپس هفت کلاس آموزشی تحت عنوان «آشنایی با روشهای پیشگیری و اطفای حریق» و « کمک های اولیه» برگزار و در ادامه فرایند اجرای طرح کلیه دست اندرکاران نسبت به دریافت بیمه حوادث و عضویت در طرح همیاران طبیعت اقدام شد. شهرستان مریوان با ۳۳ روستای هدف و با تعداد220 نفر از همیاران طبیعت و نیروهای جوان و فعال (دهیاران، شوراها و رهبران محلی) در قالب 50 اکیپ دیدبانی و پشتیبانی (۲، سه و چهار نفره) بلوک‌بندی و شهرستان بانه هم با ۴۵ روستای هدف و با تعداد 280 نفر از همیاران طبیعت و نیروهای جوان و فعال (دهیاران، شوراها و رهبران محلی) در قالب 63 اکیپ دیدبانی و پشتیبانی (۲، سه و چهار نفره) بلوک‌بندی شد.

وی افزود: در سال 1403 در فقرات حریق 6 درصد و در سطح سوخته شده 5 درصد کاهش  نسبت به مدت مشابه در سال 1402 داشته ایم و بصورت جزئی شهرستان مریوان در سال جاری در فقرات حریق 54 درصد و در سطح سوخته شده 76 درصد نسبت به سال گذشته کاهش داشته است.