امیدوارم مسئولان و مدیران استان و شهرستان نیز قدردان چنین بخششهایی باشند و گامهایی عملی در راستای توسعهی اقتصادی منطقه بردارند.
روز اول فروردین ۱۴۰۳، شاهد رویدادی در محل تولدم، شاهۆ، بودم که تأثیر عمیقی بر من گذاشت و بهانهای شد برای نوشتن این یادداشت کوتاه.
خبر مربوط به آن را، که در شبکههای اجتماعی بازتاب یافته بود، در گروه انجمن جمعیتشناسی ایران - دفتر منطقهی غرب بارگذاری کردم.
مادری؛ رعنا مصطفیزاده، در اوج سخاوت و بخشش و با درایت کامل، منزل مسکونیاش را که در زمینی بالغ بر ٣٥٠ متر مربع و در جنب مدرسهی روستا بنا شده، به آموزش کودکان اختصاص داد و آن را به آموزشوپرورش شهرستان روانسر اهداء نمود. پرسش این است:
چنین اقدامهایی آیا نشانهی افزایش استقلال زنان در تصمیمگیریهای خانوار در این منطقه است؟ اگر پاسخ مثبت است، چشمانداز توسعهی اجتماعی و موقعیت زنان در آینده در این مناطق چگونه خواهد بود؟
موضوع استقلال زنان جنبههای گوناگونی دارد که یکی از آنها استقلال در تصمیمگیریهای خانوار است. این موضوع در میان جمعیتشناسان بیشتر موضوع استقلال زنان جنبههای گوناگونی دارد که یکی از آنها استقلال در تصمیمگیریهای خانوار است. این موضوع در میان جمعیتشناسان بیشتر در ارتباط با رفتارهای باروری زنان، ترکیب جنسی فرزندان، پایداری زندگی زناشوئی و مانند اینها مورد توجه و بررسی قرار میگیرد. با این وجود، من بر این باورم که استقلال زنان در تصمیمگیریهای خانوار نقش مهمی در توسعهی اجتماعی دارد، هرچند این رابطه دوسویه است؛ یعنی توسعهی اجتماعی هم باعث افزایش استقلال زنان در تصمیمگیریهای خانوار میشود.
رعنا، بهعنوان فردی بیسواد که سالهای زیادی را در جنب مدرسهی روستا شاهد آموزش و تحصیل کودکان آبادی بوده است، بیسوادی را ضعف بزرگی در زندگی شخصیاش میداند و به تعبیر خودش در مراسم سپاس و تقدیر از ایشان، "... چون سواد ندارد، ساده سخن میگوید..." اما پس از عُمری بیسوادی، به این نتیجه رسیده است که برای دختران و کودکان روستا، یادگاری را به ارث بگذارد که در راستای آموزش بیشتر و بهتر آنها مورد استفاده قرار بگیرد.
در جامعهای سنتی و مذهبی، که اینگونه اقدامهای خیرخواهانه بیشتر صرف امور مذهبی، ساخت حُجره، مسجد و مِنبر و مانند اینها میشود، که البته آنهم در جای خود قابل تقدیر است، مادری به این نتیجه میرسد که تا وقتی آموزش گسترش نیابد و مردم تحصیلات بالاتری نداشته باشند، اتفاق مهمی در زندگی مادی و معنوی آنها رُخ نخواهد داد!
او، هرچند بیسواد است، اما به سطحی از درک و آگاهی رسیده که آموزش را زیربنای توسعه میداند و تردیدی ندارد که دختران روستا تنها وقتی میتوانند از کودکهمسری و پیامدهای پیچیده، درهمتنیده و نامطلوب آن در امان بمانند که تحصیل کنند.
از سوی دیگر، رعنا تردیدی ندارد که کولبری نتیجهی بلافصل دو عامل است:
- بیسوادی یا کمسوادی
- بیتفاوتی و مدیریت ناکارآمد بازار کار از سوی دولت
اگرچه این نوشتهها تحلیل من از محتوای اقدامی است که از سوی رعنا صورت گرفته، و ممکن است کسی مدعی شود که او هرگز آنگونه که در اینجا تحلیل شده فکر نکرده و دست به چنین اقدامی نزده است، اما من میگویم چنین نیست زیرا او گزینههای بسیار دیگری هم داشته است. برای مثال، میتوانست آن را به یکی از اعضای بسیار نزدیک خانوادهاش اهدا کند. گیرم که چنین نباشد که در تحلیل من آمده است، اما کارکرد پنهان اقدام او را که نمیشود نادیده گرفت!
نتیجه:
۱- استقلال تصمیمگیری در میان زنان کورد، دستکم در زادگاه من، قابلتوجه و درحال گسترش است.
۲- افزایش استقلال زنان در خانواده و خانوار، نشان از توسعهی اجتماعی در میان کوردها دارد، هرچند بهلحاظ اقتصادی شرایط مطلوبی ندارند!
۳- توسعهی اجتماعی، به نوبهی خود، نقش تعیینکنندهتری در بهبود موقعیت زنان در جامعهی کوردستان دارد.
۴- توسعهی اجتماعی، حتی در شرایط نابسامانی اقتصادی، نیروی مؤثری در پایداری نظام اجتماعی خواهد بود.
۵- توسعهی اجتماعی به استقلال بیشتر زنان و بهطور متقابل، استقلال زنان به گسترش توسعهی اجتماعی کمک خواهد کرد. نتیجهی نهایی، بهبود موقعیت زنان در خانواده و جامعه است. بنابراین، انتظار میرود در گذر زمان موقعیت زنان بیشتر از پیش بهبود بیابد و مشارکت آنها در سازمانهای مردمنهاد و جامعهی مدنی بیشتر شود.
۶- زنان پیشرانهای اصلی تغییر در جنبههای مختلف مرتبط با زندگی اجتماعی انسان، از تمایل به فرزندآوری و افزایش شمار فرزندان گرفته تا مشارکت سیاسی و مدنی، در هزارهی سوم هستند.
۷- نادیدهگرفتن خواستهها و تمایلات زنان، کمتوجهی یا بهحاشیهراندن آنها در نظام تصمیمگیری و مدیریتی جامعه، میتواند به افزایش نافرمانی مدنی و نابسامانی بیشتر اجتماعی منجر شود.
۸- به باور من، رنج رعنا از بیسوادی، در عمل او را به سطحی از آگاهی رسانده که آموزش را پایه و اساس توسعه و آبادانی میداند و او را بر آن داشته تا چنین تصمیمی بگیرد. رویدادهایی اینچنین، نویدبخش تحولاتی شگرف در نظام اجتماعی و بهبود جایگاه و موقعیت زنان، دستکم در زادگاه من، است.
۹- در نهایت، امیدوارم مسئولان و مدیران استان و شهرستان نیز قدردان چنین بخششهایی باشند و گامهایی عملی در راستای توسعهی اقتصادی منطقه بردارند.
*دانشیار جمعیتشناسی در دانشگاه بوعلی سینا
ششم فروردین ١٤٠٣، شاهۆ
آدرس کوتاه خبر:
