در این کتاب پیشینه و سیر تحول ادیان زرتشت، یهودیت، مسیحیت، صابئین، بودا، مانویت و ورود آنها به ایران، وضعیت آنها در خراسان و حدود و ثغور آنها را بررسی کرده است.
نام نویسندگان: محسن شرفایی و علی اکبری چناری
موضوع: خراسان - دین - تاریخ
ناشر: بنیاد پژوهش های اسلامی تعداد صفحات: 173
این کتاب دارای دو بخش است. نویسنده در بخش اول به بررسی حدود خراسان بزرگ در سده‌های اول تا سوم هجری پرداخته است و با توجه به شواهد و مدارک نتیجه گرفته است که سرزمین خراسان هیچ گاه دارای حدود ثابت جغرافیایی نبوده و تحت تاثیر عوامل سیاسی مرزهایش تغییر کرده و همواره مرزهایش کاهش یا گسترش داشته است. بخش دوم شامل شش فصل است که مهمترین بخش کتاب به شمار می‌رود. در این بخش پیشینه و سیر تحول ادیان زرتشت، یهودیت، مسیحیت، صابئین، بودا، مانویت و ورود آنها به ایران، وضعیت آنها در خراسان و حدود و ثغور آنها را بررسی کرده است. پیروان این ادیان در کنار یکدیگر زندگی می‌کردند و حتی به تبلیغ دین و آیین خود می پرداختند. این همزیستی مسالمت آمیز پیروان ادیان گوناگون در کنار یکدیگر و نیز دور بودن از مناطق مرکزی و غربی، سبب شد تا اقلیت‌های دینی که در پی سیاست‌های خشن مذهبی ساسانیان و ستم موبدان زرتشتی در جست و جوی پناهگاه و منطقه‌ای امن برای زندگی بودند، به این ناحیه روی آورند. خراسان یکی از مراکز دینی یهودی و زرتشتی هم بود و آنها از قدمت تاریخی زیادی در این منطقه برخوردار بودند. یهودیان در سال‌های 741 تا 749 پیش از میلاد وارد ایران و سپس در اوایل قرن چهارم میلادی وارد خراسان شده‌اند. از مهمترین وقایع فرهنگی و اجتماعی در زمان حضور امام رضا (ع) مناظره آن حضرت با علمای سرشناس دیگر ادیان (از جمله فردزندیق، مجوس، راس الجالوت، جاثلیق و عمران صابئی) است که با فرمان مامون در مرو انجام پذیرفت.
در انتهای کتاب، نویسنده چنین نتیجه‌گیری کرده است که طرف مناظره یهودیان یعنی راس الجالوت در خراسان سکونت نداشته است؛ بلکه به دعوت مامون به خراسان آورده شده است. از بررسی‌هایی که درباره مسیحیت در خراسان بزرگ انجام شده، چنین نتیجه گرفته است که در مناظراتی که میان امام رضا (ع) و مسیحیان انجام گرفت، جاثلیق، نماینده مسیحیان، در شهر مرو حضور داشت. آذرفرنبغ زرتشتی در زمان مناظره امام رضا (ع) از شیراز به مرو فراخوانده شد. صابئین در خراسان حضور نداشتند و توسط مامون برای مناظره به مرو آورده شدند. بودائیان به دلیل تعصب مذهبی خودشان در این مناظره شرکت نکردند و بازگشت چند باره آنها از اسلام به دین بودایی شاهدی بر این امر است. مانویان نیز از ری به مرو آمده بودند، چنانکه مامون، یزدان بخت، رئیس مانویان را از ری احضار کرد. در نهایت اینکه کتاب به بررسی وضعیت سیاسی، اجتماعی و دینی ادیان طرف مناظره حضرت امام رضا (ع) در خراسان بزرگ پرداخته است.
نقد کتاب: به نظر می‌آید کتاب پایان نامه مقطع کارشناسی ارشد باشد. با توجه به بیان هدف، ضرورت و سوال پژوهش (آیا بزرگان این ادیان در خراسان ساکن بوده یا از جای دیگری به مرو آورده شدند؟) و نتیجه‌گیری در انتهای کتاب، می‌توان استنباط کرد که کتاب حاصل پژوهش یک پایان نامه است. دو نکته قابل توجه در کتاب عبارتست از اینکه در این کتاب به متن مناظره امام رضا (ع) با علمای سرشناس دیگر ادیان اشاره‌ای نشده است. چه خوب بود که خلاصه‌ای از این مناظره در انتهای کتاب ذکر می‌شد. از آنجایی که کتاب از ابتدا تا انتها به مقدمه چینی در مورد این مناظره پرداخته است و ذکر نکردن این مناظره به کتاب خللی وارد آورده است.
مساله دیگر وجود اصطلاحات جغرافیایی و دینی در متن کتاب است. در چند مورد اصطلاحات تخصصی در متن کتاب آورده شده و در بار دوم و سوم به توضیح آن عبارت یا اصطلاح تخصصی پرداخته است؛ در صورتی که چنانچه اصطلاح نامانوس و دور از ذهنی در کتاب یا مقاله ذکر می‌شود، بایستی در اولین بار به توضیح آن اصطلاح در متن یا پانویس اشاره شود.
کتاب دارای جذبه و کشش زیادی است؛ با اینکه موضوع کتاب تاریخ، دین و خراسان است و ترکیب این سه ممکنست بر ثقیل بودن محتوای کتاب بیافزاید؛ ولی نویسنده با چیره دستی و مهارت تمام بر این مشکل غالب شده است و توانسته با ترکیب این سه موضوع بر جذابیت کتاب بیافزاید. آنچنان متن کتاب دارای پختگی، سلاست، جذابیت و روانی است و نویسنده چنان کتاب را ساخته و پرداخته که خواننده را تا انتهای کتاب با خود همراه می‌کند و خواننده نه تنها از خواندن کتاب خسته نمی‌شود؛ بلکه به کتاب علاقه‌مند هم می‌شود.
گردآورنده: نجمه سیددخت
دسته بندی: فرهنگی
آدرس کوتاه خبر:
