کردستان ذخیره‌گاه ژنتیکی جنگلی و گیاهی دنیا

حذف تدریجی برخی از گونه‌های گیاهی از چرخه اکوسیستم دنیا همه دانشمندان، فعالان حقوق بشر و محیط زیست را نگران کرده است زیرا هر کدام از این گونه‌ها نقشی ویژه در انظباط تداوم زندگی بازی می‌کنند که از عهده سایر گونه‌ها برنیامده و حذف آنها زندگی در زمین را با خطرات متنوع روبرو می‌کند که استمرار این روند پایان بخش حیات در کره خاکی خواهد بود.

سال‌هاست که صاحب نظران این حوزه فریاد می‌زنند که انقراض نسل گونه‌های گیاهی با سرعت پیش می‌رود و باید اقدامات لازم برای جلوگیری از این روند اعمال گردد اما رقابت در توسعه عطشی سیری ناپذیر و کنترل نشدنی دارد و مدام در حال آسیب رسانی به طبیعت است.

برخی از این گونه‌ها بر اثر برداشت بی رویه از بین می‌روند، بعضی بر اثر تولید گازهای سمی ناشی از فعالیت‌های صنعتی، تولید تشعشعات هسته‌ای و امواج رادیوئی و مخابراتی از چرخه حذف می‌شوند، تعدادی هم قربانی سوء مدیر‌یت می‌شوند، نابود شدن هر کدام از این‌ها چالشی پر آسیب ایجاد می‌کنند که در نهایت همه جانداران را از بین خواهد برد و روزی خواهد رسید که دیگر موجود زنده‌ای در زمین نخواهد بود.

در این شرایط بحرانی نقش مناطق خارج از دسترس توسعه مخرب و رقابت صنعتی منهای عقل و اخلاق برای احیاء دوباره زندگی در زمین نقشی بی بدیل است، زیرا بسیاری از نسل‌های گیاهی نابود شده در در این مناطق وجود دارند که می‌توان آنها را به سایر مناطق انتقال داد و انظباط را به چرخه زندگی و اکوسیستم دنیا برگرداند.

کردستان به علت‌های مختلف از کاروان توسعه ایران عقب مانده است و نتیجه این عقب ماندگی بکر مانده طبیعت و مصونیت گونه‌های گیاهی از نابودی است به طوری که اکنون بسیاری از گونه‌های نابود شده در سایر استان‌ها در این استان باقی مانده و کردستان تبدیل به ذخیره‌گاه تنوع گیاهی و ناجی طبیعت کشور شده است.

بنابراین ضرورت دارد تا دولت این فرصت مغتنم را از دست نداده و در راستای احیاء تنوع گیاهی ایران و تبدیل آن به منبع بزرگ اشتغال، درآمد و صادرات برنامه‌ریزی کند، اما این را باید دانست که اجرای این برنامه کاری سخت و نیازمند به کار گیری تمام منابع و نهادهای مرتبط می‌باشد.

وجود گونه‌های مرتعی، درختی، داروئی و تزئینی در کردستان، زمینه‌ای است تا این استان را مبنای نجات طبیعت کره زمین و ایجاد اشتغال سبز قرار داد، باید این را قبول کرد که این موضوع کاری ساده نیست و نیاز به اراده‌ای قوی، بسیج تمام منابع، اعتبارات و نهادهای علمی و فرهنگی و مشارکت عمومی دارد.

برخی از صاحب نظران، مدافعان طبیعت و مسئولان دولتی در چند سال اخیر خبر از وارد شدن برخی از گونه‌های گیاهی کردستان به مدار نابودی دادند که این آژیر خطر برای همه دنیاست و کوچکترین اهمال، عواقب خطرناک و غیر قابل جبران در پی دارد.

خبرنگار ما تهیه گزارش از وضعیت موجود را در دستور کار قرار داد که گفتگو با مدیرکل منابع طبیعی کردستان در اولویت قرار گرفته و ماحصل آن در ذیل تقدیم می‌گردد.

 مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان با اشاره به وجود تنوع ذخایر ژنتیکی در کردستان گفت: ذخیره‌گاه به منطقه یا مناطقی از عرصه خشکی و یا در دریا اطلاق می‌شود که از اکوسیستم‌ها یا گونه های نمونه یا استثنایی برخوردار هستند، ذخیره گاه های جنگلی الگوهای کوچک شده ذخیره‌گاه‌های بیوسفر هستند که در آن گونه‌های منحصر بفرد و کمیاب و یا گونه های رو به انقراض به صورت طبیعی رویده اند. در راستای برنامه‌های اجرایی شعار سال سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور، به نام طرح «۳ در ۱۴» در ۱۴۰۰، در سال جاری ۱۵ هزار هکتار به ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی جنگلی استان اضافه و تعداد ذخیره‌گاه های جنگلی به ۵۶ منطقه افزایش یافته است. گونه‌های بنه، تنگرس، گلابی جنگلی، نارون،سماق، شیرخت و بلوط از مهمترین گونه های موجود در ذخیره گاه های ژنتیکی در بخش جنگلی استان به شمار می‌رود، وضعیت زادآوری طبیعی در سطح این ذخیره‌گاه‌ها در حد مطلوب است و امیدوار هستیم تا با تداوم روند کنونی شاهد ایجاد میزان قابل توجهی ذخیره در گونه‌های کمیاب استان باشیم.حفاظت از منابع آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از وقوع سیلاب و مهار سیل و حفظ گونه‌های مهم ژنتیکی در بخش جنگل از مهمترین مزایایاین طرح است و در صورت توجه و توسعه این طرح ها و نیاز به این ذخیره گاه های ژنتیکی می توان درآمد خوبی عاید استان و منطقه کرد. کردستان در منطقه رویش گاهی زاگرس شمالی واقع شده و در این راستا مناطقی از رویشگاه‌های طبیعی که مشمول ماده یک قانون حفاظت و حمایت بوده، شناسایی و اقدامات حفاظتی و حمایتی از جمله محصور کردن رویشگاه و به کارگیری قرق‌بان و غنی سازی با بذر در آن انجام شده است.از مجموع ۸۱ هزار بهره بردار عرصه‌های منابع طبیعی در کردستان، ۶۷ هزار خانوار بهره بردار بخش مراتع و ۱۴ هزار دیگر هم بهره بردار عرصه جنگلی کردستان است.

بهزاد شریفی‌پور از تولید و کاشت چهار میلیون اصله نهال جنگلی تحت عنوان نهضت جهادی  و ملی  تولید یک میالیار نهال در چهار سال خبر داد  و با تکید بر اینکه تولید نهال را یکی از ضرورتهای حفاظت از جنگلها  می باشد  و افزود: .با توجه به مشکل کم آبی در کشور اثرگذارترین برنامه برای مقابله با بیابانزایی کاشت نهال و به خصوص درخت‌های جنگلی مقاوم به کم آبی با اولویت گونه های اقتصادی است که در حال حاضر در نهالستان های کردستان تولید می‌شود. افزایش اعتبار در بخش توسعه‌ی جنگل کاری و مهار بیابان زایی امری اجتناب ناپذیر است و امید است با افزایش اعتبار زمینه کشت و توسعه نهالستان ها افزایش یابد.در ۲ نهالستان گریزه سنندج و ریخلان مریوان سالانه یک میلیون اصل نهال تولید و عرضه می‌شود. در حال حاضر نهالستان سنندج با سطح ۱۳ هتکار و نهالستان مریوان با ۴۰ هکتار توانسته در توسعه طرح های جنگلداری اجتماعی و حفظ منابع طبیعی و اقدامات این اداره کل در راستای اجرای قانون هوای پاک بسیار موثر باشد.

وی با بیان اینکه این طرح با اولویت مشارکت مردم و کشاورزان انجام می‌شود، افزود: تولید و کاشت چهار میلیون اصل نهال در استان می‌تواند تأثیر زیست‌محیطی مناسبی داشته باشد.

وی  گفت: به همین منظور در نهالستان‌های استان نهال‌های نهال سریع رشد و چند منظوره اقتصادی تولیدی شده که به صورت رایگان در اختیار مجریان و بهره برداران طرح‌های زراعتی در استان قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به اینکه کردستان جزو چهار استان برتر کشور در زمینه تولید نهال است افزود: در سال گذشته یک میلیون اصله نهال در کردستان تولید شد.

صنوبر، زبان گنجشک، افرا، سرو نقره ایی، بنه، بلوط وزالزالک از انواع گونه‌هایی است که در این طرح به تولید آن‌ها توجه شده است.

در سال جاری 836 هکتار از اراضی ملی استان درگیر حریق شده است

وی در مورد وضعیت آتش سوزی در جنگلهای کردستان تصریح کرد: بر اساس بررسی های انجام شده ۹۵درصد آتش سوزی های اراضی منابع طبیعی در کل کشور، به علت عامل انسانی عمد و غیر عمد به وجود می آیند و تنها ۵ درصد از آن به مسائل بوم سازگان جنگل‌ها و مراتع ارتباط دارد در مدت مشابه سال گذشته 2 هزار و 680  هکتار درگیر حریق   شد که  کاهش  69 درصدی را در سطح شاهد هستیم .

افزود: نمونه عینی و دست آورد ملموس اقدامات آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در بخش آتش سوزی جنگل‌ها و مراتع استان، این است که خوشبختانه در تعداد فقرات آتش‌سوزی 69  درصد کاهش و در سطح نیز 59 درصد کاهش  حریق را داشته‌ایم.

وی افزود از مساحت ۲ میلیون و ۹۳۷ هزار هکتاری استان کردستان، بیش از ۳۷۴ هزار هکتار آن را جنگل و 1 میلون و 441 هزار هکتار   را مراتع تشکیل می دهد، جنگل های این استان که جزو جنگل های زاگرس شمالی به حساب می آیند، در طول بیش از ۵۰ هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی های اکوتوریستی و ارزش های زندگی، دارای اهمیت زیادی است. وقوع آتش سوزی به علل مختلف تبدیل به معضل در عرصه های جنگلی و مرتعی در استان شده که برای پایان دادن به آن نیاز به فرهنگ‌سازی و تبدیل آن به معارف عمومی و همکاری مردم و ارگانهای دولتی از جمله نیروهای مردمی، همیاران طبیعت، شهرداری، محیط زیست، آتش نشانی، مدیریت بحران، بسیج، سپاه و جهاد کشاورزی داریم. مردم میتوانند گزارشات حریق آتش سوزی تخریب و تغییر کاربری قطع چوب و قاچاق مقطوعات چوبی را به سامانه تلفنی ۱۵۰۴ و ۱۳۹ یگان حفاظت منابع طبیعی اطلاع دهند تا در نخستین دقایق بروز حادثه وارد عمل شویم زیرا اطفاء حریق در ساعت اولیه بسیار مهم است و مردم با توجه به بُعد مسیر تا رسیدن نیروهای مخصوص اطفاء حریق با رعایت تمام جوانب ایمنی از گسترش حریق جلوگیری کنند. وی در مورد تعیین حدود اراضی و رفع تصرف از مراتع و جنگل‌ها اعلام کرد: سامانه پنجره واحد مدیریت زمین، برای جلوگیری از بروز زمینه‌های مختلف مفاسد اقتصادی و همچنین تخریب، تصرف و ساخت و ساز غیر قانونی در اراضی ملی و کشاورزی راه اندازی شده است و امیدواریم با همکاری همه دستگاه‌های اجرایی استان اهداف این طرح به نحو احسن محقق شود این پروژه با هدف افزایش شفافیت و هوشمند سازی فرآیندهای مربوط به استعلامات زمین با کاهش نقش عوامل انسانی راه اندازی شده است زیرساخت‌های ارتباطی آن توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران تأمین شده است،

شریفی پور سامان دهی همیاران طبیعت را از رویکردهای اصلی این نهاد معرفی کرد و اظهار کرد: بر اساس طرح همیاران طبیعت از سال ۱۳۹۴ اقشار مختلف مردم شامل کشاورزان، دامداران، کسبه، سمن‌ها، طلاب و روحانیون، دانشجویان و اساتید دانشگاه، معلمان و دانش آموزان و کودکان می توانند در حفظ و حراست از عرصه های طبیعی به سازمان منابع طبیعی کمک کنند. 58 تشکل همیار طبیعت در استان راه اندازی شده و ۴۰ تشکل و پنج تعاونی توسط کارگروه تعیین صلاحیت رتبه بندی شده اند علاوه بر این سالانه ۱۰ تا ۱۵ فقره قرارداد با تشکل ها امضا شده تا همکاری ها جنبه اجرایی و حقیقی داشته باشد.3 نوع کارت برای اقشار مختلف صادر میشود، بر این اساس کارت های رده نخست مختص دانش آموزان و پیش دبستانی‌ها و مهدهای کودک، رده دوم برای دانشجویان و اساتید و رده سوم برای کارکنان منابع طبیعی، دهیاران و روستاییان، کشاورزان و دامپروران است که با عنوان محافظان افتخاری صادر می شود. شرکت در کلاس های آموزشی، اطلاع رسانی درباره آتش سوزی جنگل ها و مراتع، حمل و نقل، کارهای لجستیکی و حتی خدمات بهداشتی و درمانی از جمله کارهایی است که این گروهها می توانند در آن فعالیت کنند. همیاران طبیعتی که دوره آموزشی اطفای حریق و کمک های اولیه را بگذرانند، گواهینامه دریافت می کنند و در صورت آسیب دیدن از حوادث مرتبط با حفظ منابع طبیعی شامل جلوگیری از تخریب و تصرف و قطع درختان، اطفای حریق  و دیگر حوادث، مشمول بیمه حوادث قرار می شوند.علاقمندان به کمک به منابع طبیعی می‌توانند در سامانه  Hamyaran Tabiat.frw.ir  ثبت‌نام کرده و کارت شناسایی دریافت کنند.  از سال ۱۳۹۵ در قالب برنامه احکام دایمی برنامه های توسعه ای کشور مردم خود وارد کار حفظ منابع طبیعی شده و یاری رسان محیط زیست و طبیعت شده اند، در سال جاری سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور براساس سه عنوان شعار سال1401 ،   برنامه اجرایی  طرح تداوم  (تولید دانش بنیان، اشتغال آفرین ومنابع طبیعی را  اجرایی کرده است. در بخش آموزش، توانمندسازی و مشارکت مردمی شامل آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی و اقدامات فرهنگی، تاسیس و توسعه صندوق های منابع طبیعی، آموزش، تقویت و ساماندهی تعاونی‌ها و تشکل‌های منابع طبیعی و نیز تقویت شبکه همیاران طبیعت و سازمان‌های مردم نهاد و نیز استفاده از ظرفیت سازمانها و نهادهای بین المللی  مدنظر قرار دارد.بر اساس بند ب ماده ۲۹ قانون حفاظت از جنگلها، منابع طبیعی اختیار دارد که بعضی از امور خود را به جوامع محلی و فارغ التحصیلان منابع طبیعی و محیط زیست واگذار کند که در سال ۱۳۹۷ آیین نامه اجرایی این قانون تصویب شد و در کردستان ۲ کارگروه تشکیل شد. کارگروه اول شامل دانش آموختگان منابع طبیعی، کشاورزی، محیط زیست و بهره برداران محلی هستند که تحت عنوان تشکل ها فعالیت دارند و کارگروه دوم نیز این تشکل‌ها را مورد ارزیابی و بررسی قرار می دهد.همکاری بهره برداران و دانش آموختگان منابع طبیعی، کشاورزی، محیط زیست و دیگر اقشار راهکار مناسبی برای پیشبرد اهداف منابع طبیعی و آبخیزداری در حفظت از عرصه های طبیعی است.