این بنای باستانی در شهر تکاب حد فاصل استانهای کردستان، زنجان و آذربایجان غربی قرار دارد. دارای آب و هوایی بسیار عالی است، بقایای این مجموعه باستانی در روی جبهه‌ای از سنگ در ۴۸ کیلومتری شمال شرقی تکاب و در بین انبوهی از آثار طبیعت مانند دریاچه‌ها، آب گرم‌ها و آثار مصنوعی مانند قبرهای کهن سال و بناهای تاریخی محصور شده است.
از علل معروفیت این مجموعه تاریخی می‌توان به وجود یکی از آتشکده‌های مشهور ساسانی اشاره داشت که محل تاج گذاری پادشاهان این سلسله نیز بوده است. البته با توجه به کاوش‌های انجام یافته بر روی این محوطه، آثاری از دوره‌های هخامنشی و مادی نیز به چشم می‌خورد.
تخت سلیمان در برگیرنده بناهای بی نظیر تاریخی آتشکده آذر گشسب، موزه هدایا، کوه زندان و دژ بلقیس است که هر کدام هزاران راز در دل خود جای داده‌اند. علاوه بر اینها آثار باقی مانده کاخ دوره ایلخانی نیز امتیاز مهمی برای تخت سلیمان به شمار می‌رود.
جاذبه‌های طبیعی این دره سرسبز در نوع خود در دنیا بی نظیر هستند، در سه کیلومتری غرب تخت سلیمان، کوه مخروطی میان تهی وجود دارد که هزاران سال پیش، بر اثر وقوع آتش فشان به وجود آمده، اهالی محل این کوه زیبا را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌شناسند و معتقدند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می کرده است.
مجموعه باستانی تخت سلیمان قبل از اسلام به عنوان بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان به شمار می‌رفت اما در سال ۶۲۴ میلادی و در حمله هراکلیوس، امپراطور رومیان به ایران تخریب شد، بکارگیری سنگ‌های تراش دار و آجرهای بزرگ در ساخت این بنای تاریخی و واقع شدن دریاچه عجیب و همیشه جوشانی به عمق ۱۱۲ متر در وسط این مجموعه جلوه زیبا و خاصی به این مکان تاریخی بخشیده است.
این مکان تاریخی در زمان ایلخانیان و در دوره حکمرانی آقاخان در قرن هفتم هجری به عنوان تفرجگاه تابستانی مورد استفاده قرار گرفت، این حکمران مغول با احداث بناهای مختلفی همچون سالن شورا، ایوان شرقی و ساختمان‌های ۸ و ۱۲ ضلعی یک بار دیگر جان تازه ای به مجموعه تاریخی تخت سلیمان تکاب بخشید.
دریاچه سحر آمیز و رمز آلود تخت سلیمان تکاب
دریاچه سحرآمیز و رمز آلود مجموعه جهانی تخت سلیمان تکاب نوروز امسال پذیرای خیل عظیمی از گردشگران و مسافران نوروزی است، چشمه مجموعه جهانی تخت سلیمان تکاب هزاران سال پیش شروع به جوشیدن کرده و به تدریج بر اثر لعاب حاصل از ترکیبات موجود در آب، لبه بیرونی چشمه رسوب بسته و بالا آمده است.
این روند هزاران سال ادامه یافته و باعث شده که آب چشمه گلدانی در پیرامون خود بسازد به نحوی که هم اینک ارتفاع تپه حاصل از روند فوق و همچنین عمق دریاچه ناشی از جوشش آب چشمه به حدود ۶۲ متر می‌رسد.
با توجه به اینکه ارتفاع رسوب دور دریاچه از دوره ساسانی تاکنون، یعنی در طول ۱۴۰۰ سال گذشته حدود ۱۲ متر افزایش یافته می‌توان گفت به ارتفاع گلدان دریاچه تقریباً در هر سال کمی کمتر از ۹ میلیمتر افزوده شده است.
دریاچه تخت سلیمان با جود زمستان‌های سرد منطقه تکاب دمایش همواره ثابت است و در تابستان و زمستان ۲۱ درجه سانتیگراد است. از این دریاچه چندین نهر آب سرازیر می‌شود که به طور میانگین ثانیه‌ای ۹۰ لیترمی شود. آب این دریاچه از سفره‌های آب زیر زمینی که در کف دریاچه وجود دارد تأمین می‌شود.
کوه زندان سلیمان مجموعه کم نظیر چشم انتظار گردشگران نوروزی
کوه میان تهی زندان سلیمان، مجموعه‌ای بی نظیر از اثر جهانی تخت سلیمان تکاب که در دل خود اسرار و قصه‌های نهفته‌ای دارد از اولین مقاصد گردشگران نوروزی است، کوه زندان سلیمان نام کوهی مخروطی و میان تهی در سه کیلومتری غرب اثر جهانی تخت سلیمان تکاب است که هزاران سال پیش، بر اثر رسوب کانی‌های آب دریاچه به وجود آمده است.
طریقه به وجود آمدن این کوه عظیم به این صورت است که چشمه در ابتدا دریاچه‌ای در اطراف خود به وجود می‌آورد و آهک و املاح معدنی دیگر در اطراف دریاچه رسوب می‌کند و آب از اطراف آن سرازیر می‌شود و مجدداً رسوب می‌دهد و این سیر سالیان سال ادامه می‌یابد تا اینکه چشمه اولیه به صورت یک کوه مخروطی درمی‌آید.
برخی باستان شناسان و کاوشگران اماکن تاریخی معتقد هستند این کوه اصلاً سابقه آتش‌فشانی نداشته است، بلکه در ابتدا دریاچه‌ای شبیه دریاچه تخت سلیمان بوده که بعدها آب آن خشک شده و به صورت فعلی درآمده است، ساکنان منطقه تخت سلیمان تکاب این کوه زیبا و شگفت انگیز را زندان سلیمان یا زندان دیو می‌نامند و بر این باور هستند که حضرت سلیمان دیوهایی را که از فرمانش سرپیچی می‌کردند در این کوه زندانی می‌کرد.
کوه زندان سلیمان در کنار مجموعه تاریخی و باستانی تخت سلیمان از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان آذربایجان غربی محسوب می‌شود و در اولویت اول گردشگران منطقه شمال غرب کشور قرار دارد به طوری که بازدید از این کوه نه تنها موجب حیرت مسافران نوروزی می‌شود بلکه تماشای آن و دیدن شگفتی‌های داخل این کوه میان تهی از روی دهانه خطرناک و بسیار مهیج و جالب است.
نکته قابل توجه دیگر در مورد کوه زندان سلیمان وجود گاز و چشمه‌های گاز دار داخل این گودال است که هنوز هم دیواره‌های فرونشسته یک چشمه گازدار در کف حفره زندان فعالیت دارد که همین پدیده موجب جذب شمار زیادی از گردشگران و علاقه شدید مسافران نوروزی برای صعود به دهانه این کوه شده است.
معبد آناهیتا در تخت سلیمان تکاب
معبد آناهیتا در شمال شرقی دریاچه نیز حائز اهمیت است چون آناهیتا، الهه آب مورد احترام ایرانیان باستان بوده و برای وجود چنین معبدی باید دلیل خاصی وجود داشته باشد بین دو قله در فصل بارش دریاچه‌ای از آب برف‌های ذوب‌شده دیده می‌شود و پایین‌تر چشمه وجود دارد که علت اصلی حضور معبد آناهیتا است این چشمه، آب آشامیدنی موبدان را تأمین می‌کرده و نام کوه برگرفته از نام ملکه صبا، همسر حضرت سلیمان است.
در شمال دریاچه تخت سلیمان آتشکده آذرگشسب قرار دارد که مهم‌ترین اثر تاریخی این مجموعه است و جلوی آن حیاط شمالی آتشکده و در شرق آن محل آتش مقدس است و در سمت شرق آتشکده تالار ستون‌داری قرار دارد.
آناهیتا ایزد بانوی نامدار ایران است که افرادی در سراسر ایران و کشورهای دیگر احترام خاصی برایش قائل هستند. مردمان یونان این بانو را به نام الهه عصمت و یا آرتمیس، و رومیان او را به نام دیانا می‌شناختند. معبد آناهیتا نمادی از ستایش آب و زایش می‌باشد و نمونه‌هایی از آن در کازرون، رفسنجان و کنگاور وجود دارد. جالب است بدانید معبد آناهیتا تکاب در کنار سایر قسمت‌های تخت سلیمان، در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. از قسمت‌های مهم دیگر تخت سلیمان می‌توان به آتشکده آذرگشسب، دریاچه گنج، زندان دیو یا همان زندان سلیمان، ایوان خسرو و… است که هر کدام به نوبه خود بسیار جذاب و قابل توجه هست.
مدیر کل میراث فرهنگی آذربایجان غربی از برگزاری مراسم نوروزگاه در میراث جهانی تخت سلیمان در ایام نوروز ۱۴۰۱ خبر داد و گفت: اجرای مراسم‌های آئینی مانند تکم گردانی، کوسه گلین، برگزاری مسابقه عکاسی، برپایی غرفه‌های مردم‌شناسی و صنایع‌دستی، اجرای موسیقی سنتی و برپایی سفره هفت‌سین در محوطه تخت سلیمان تکاب از جمله این برنامه‌ها هستند.
جلیل جباری با اشاره به استقبال گردشگران از موزه تخت سلیمان در دور اول تعطیلات نوروزی امسال افزود: در آذربایجان غربی، بیشترین تعداد بازدید از موزه‌ها به تخت سلیمان با ۵۵۷ نفر تعلق دارد و پس از آن قره‌کلیسا چالدران، موزه مردم‌شناسی، باستان‌شناسی و سه‌گنبد ارومیه و تپه حسنلوی نقده در رده‌های بعدی قرار دارند. مهر
