نگاهی واقع‌بینانه به خطا و قصور در نظام سلامت

در جهان امروز، هیچ نظام، ساختار یا حرفه‌ای خالی از خطا و اشتباه نیست. وقوع خطا، بخشی جدایی‌ناپذیر از فعالیت انسانی در تمامی عرصه‌هاست؛ خواه در صنایع پیشرفته و فناوری‌های نوین باشد، خواه در مشاغل سنتی و روزمره. یکی از حساس‌ترین حوزه‌هایی که هرگونه خطا در آن بازتاب گسترده‌تری دارد، نظام سلامت است؛ نظامی که باجان، سلامت و حیات انسان‌ها سروکار دارد. در تمامی کشورهای جهان، اعم از توسعه‌یافته یا درحال‌توسعه، همواره خطاهای پزشکی و درمانی به ثبت می‌رسد. حتی پیشرفته‌ترین نظام‌های بهداشتی و درمانی دنیا نیز نمی‌توانند ادعا کنند که خطا در آن‌ها رخ نمی‌دهد. انتظار عمومی از حوزه سلامت، همواره حداقل سازی خطا و افزایش دقت و مسئولیت‌پذیری بوده است؛ انتظاری که اگرچه منطقی و ضروری است، اما گاه به‌گونه‌ای افراطی و غیرواقع‌بینانه مطرح می‌شود که فشار مضاعفی را بر دوش کادر نظام سلامت وارد می‌سازد.

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد خطا در نظام سلامت، حضور پررنگ آن در میدان دید افکار عمومی است. برخلاف بسیاری از حوزه‌های دیگر که خطاهای آن‌ها ممکن است صرفاً به شکل داخلی یا محدود بررسی شود، خطاهای درمانی بلافاصله به تیتر رسانه‌ها تبدیل‌شده و افکار عمومی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. جامعه با حساسیت ویژه‌ای به این خطاها می‌نگرد و گاه این نگاه تا جایی پیش می‌رود که کل نظام سلامت را زیر سؤال می‌برد.

نظام سلامت از گسترده‌ترین و فعال‌ترین نظام‌های ارائه‌دهنده خدمات در کشور است. نظام سلامت در تمامی ساعات شبانه‌روز، در اقصی نقاط کشور، از مناطق مرزی و دورافتاده گرفته تا کلان‌شهرهای پرجمعیت، مشغول ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به مردم است. کارکنان نظام سلامت، در ایام تعطیل، شرایط بحرانی، بلایای طبیعی، جنگ‌ها و همه‌گیری‌ها، در صف مقدم خدمت حضور دارند. کافی است به دوران همه‌گیری ویروس کرونا یا بحران‌های اخیر نظیر جنگ غزه نگاهی بیندازیم تا فداکاری‌های کارکنان سلامت در دفاع از حیات انسان‌ها را به یادآوریم؛ فداکاری‌هایی که بسیاری از آنان با ازخودگذشتگی و حتی از دست دادن جان همراه بوده است.

  کارکنان نظام سلامت که از زحمت‌کش‌ترین اقشار جامعه به شمار می‌آیند، در بسیاری از موارد با کمبود امکانات، فشار کاری، خستگی مفرط، فرسودگی شغلی و حتی با رفتارهای ناشایست برخی مراجعین مواجه می‌شوند؛ ازجمله اهانت، توهین و در مواردی خشونت فیزیکی. باوجود همه این دشواری‌ها، این قشر بی‌وقفه به انجام‌وظیفه ادامه می‌دهند. بدیهی است که در یک ساختار به این گستردگی، احتمال بروز خطا، هرچند ناخواسته و غیرعمدی، وجود دارد؛ اما برای چنین مواردی، نظام حقوقی و نظارتی سازوکارهای مشخصی را در نظر گرفته است. در صورت وقوع قصور یا تخلف، نهادهایی همچون سازمان نظام پزشکی، دادسراهای ویژه جرائم پزشکی و گروه‌های تخصصی مسئول رسیدگی به موضوع هستند.

نگاه صفر و صدی و مطلق‌نگری به پدیده‌های اجتماعی، به‌ویژه در حوزه سلامت، رفتاری غیرعادلانه و آسیب‌زا به شمار می‌رود. این نگاه  فضای روانی جامعه را ملتهب و نگران می‌سازد و انگیزه و روحیه خدمت در میان کادر نظام سلامت را نیز خدشه‌دار می‌کند. همان‌طور که در مواجهه با یک موفقیت بزرگ نمی‌توان همه افراد یک حوزه را تحسین کرد، در بروز یک خطا نیز نباید همه را نکوهش نمود.

نجات جان هزاران نفر، انجام عملیات اورژانسی شبانه‌روزی، جراحی‌های پیچیده و موفقیت‌آمیز، ارائه خدمات بهداشتی در دورترین روستاها، حضور داوطلبانه نیروهای سلامت در بحران‌ها و بلایا و آموزش و ارتقاء آگاهی مردم، تنها بخشی از دستاوردهای نظام سلامت است. منصفانه نیست که این کارنامه درخشان، به دلیل یک خطا یا قصور موردی، به فراموشی سپرده شود.