هورامان و چالش‌های توسعه پایدار

هورامان، سرزمینی افسانه‌ای و رازآلود، همچون نگینی درخشان در دل کوه‌های سربه‌فلک‌کشیده کردستان می‌درخشد. طبیعت بکر و چشم‌نواز آن، با چشمه‌هایی جوشان، رودخانه‌هایی خروشان و مراتعی سرسبز، روح هر بیننده‌ای را جلا می‌بخشد. معماری پلکانی روستاهایش، گویی نردبانی است که انسان را به آسمان متصل می‌کند، آیین‌های کهن و سنت‌های روح‌افزا، فرهنگ غنی و اصیل این دیار را به تصویر می‌کشند. صنایع‌دستی هورامان، بازتابی از هنر دستان توانای مردم آن، همچون گوهری گران‌بها فرهنگ این سرزمین را حفظ کرده است. منظر فرهنگی هورامان در سال ۲۰۲۱ به‌عنوان میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این منطقه به دلیل معماری پلکانی، طبیعت بکر و فرهنگ کهن شناخته می‌شود. ثبت آن موجب حفظ فرهنگ بومی و توسعه گردشگری منطقه شده است؛ اما این سرزمین، در عین شکوه و زیبایی، امروز به نظر می‌رسد زخم‌هایی بر پیکره خود حس می‌کند. زخم‌هایی که نتیجه گردشگری بی‌برنامه، ساخت‌وسازهای بی‌رویه و بی‌توجهی به اصالت و طبیعت این منطقه است. ورود گردشگران از گوشه‌وکنار جهان، فرصتی طلایی برای معرفی هورامان به جهانیان فراهم کرده است. این حضور باعث رونق صنایع‌دستی، احیای هنرهای بومی و ایجاد شغل برای مردم محلی شده است. هورامان الگویی از همزیستی انسان و طبیعت است که در نوع خود بی‌نظیر است؛ اما این فرصت بزرگ، در سایه بی‌برنامگی و نادیده گرفتن اصول توسعه پایدار، ممکن است به تهدیدی جدی بدل می‌شود. زباله‌های انباشته‌شده در مسیرهای گردشگری، چهره طبیعت سبز و زلال هورامان را مکدر می‌کنند. ویلاهای غیرمجاز و ساخت‌وسازهای بی‌رویه، به قلب کوهستان‌های این دیار چنگ زده‌اند و محیط زیست منطقه را در معرض نابودی قرار می‌دهند.

اثرات تخریب‌ها تنها به طبیعت محدود نمی‌شود؛ فرهنگ غنی و ریشه‌دار هورامان نیز در سایه گردشگری بی‌برنامه و تأثیرات مدرنیته رنگ می‌بازد. آیین‌های کهن، جشن‌ها و مراسم‌های سنتی که روزگاری هویت مردم این سرزمین را شکل می‌دادند، در معرض فراموشی قرار می‌گیرند. لباس‌های محلی، جای خود را به پوشش‌های مدرن می‌دهند و گویش‌ها و ترانه‌های محلی، زیر سایه هیاهوی مدرنیته، کم‌کم خاموش می‌شوند. برای حفظ این میراث گران‌بها، تغییر رویکرد به گردشگری ضروری است. اولین گام، آموزش مردم هورامان است تا اهمیت حفاظت از طبیعت و فرهنگ خود را درک کنند. مردم هورامان باید بیاموزند که چگونه می‌توانند با حفظ اصالت‌هایشان، از گردشگری به‌عنوان ابزاری برای توسعه پایدار بهره‌مند شوند. آگاهی‌بخشی به گردشگران نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. گردشگران باید بدانند که هورامان فقط یک مقصد تفریحی نیست، بلکه میراثی فرهنگی و طبیعی است که باید با احترام به آن وارد شوند. وضع قوانین بازدارنده برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای غیرمجاز و حفظ محیط‌زیست لازم است. توسعه زیرساخت‌های گردشگری باید با کمترین تأثیر بر طبیعت انجام شود. برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های صنایع‌دستی و تقویت آیین‌های بومی، می‌تواند فرهنگ غنی این منطقه را زنده نگه دارد و نسل جدید را با ارزش‌های آن آشنا سازد. هورامان، این نگین سبز و درخشان، نه‌تنها خانه مردمانش، بلکه بخشی از هویت ملی ایران و جهان است. هورامان نمادی از تعامل تاریخی انسان با طبیعت و تنوع فرهنگی است. حفظ این سرزمین، نه‌تنها وظیفه مردم محلی، بلکه مسئولیتی همگانی است. پیش از آنکه زنگ خطر برای طبیعت و فرهنگ این دیار به صدا درآید، می‌توان دست در دست هم داد و برای حفظ آن تلاش کرد.