در عرصه شعر فارسی، او در سرودن داستانهای عاشقانه، هنر و توانایی بسیار به خرج داده و در این مورد استادی است مسلم که شاعران پس از وی، اکثرا تحت تاثیر او هستند.
نظامی گنجوی از بزرگان طراز اول شعر فارسی و از پیشوایان داستانسرایی در ادبیات فارسی است. نظام الدین الیاس گنجهای مشهور به نظامی، پسر زکی، در سال 540 هجری در شهر گنجه که اکنون از شهرهای جمهوری آذربایجان است، در یک خانواده معمولی دیده به جهان گشود؛ ولی شهرتی جهانی یافت.
پدر و مادرش او را الیاس نام نهادند؛ ولی در تاریخ به عنوان نظامی گنجوی، نامی والا و آوازهای بلند، بر جای گذاشت. او خیلی زود یتیم شد و از ابتدا توسط دایی مادرش بزرگ شد و تحت حمایت او تحصیل کرد. مادر او از اشراف کُرد بود. او تمام سالهای زندگی خود را در گنجه گذراند و تنها گاهی به اطراف سفرهای کوتاه کرده است.
نظامی در اواسط عمر، مشغول به نظم پنج مثنوی مشهور خود شد که کاتبان، پس از مرگ وی، پنج مثنوی او را تحت عنوان خمسه گردآوری کردند که از نمونههای زوالناپذیر هنر ادبی به شمار میرود.
مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفتپیکر و اسکندرنامه، او را شاعر فنا ناپذیر جهان ساخت. آثار خلاقانه او، با توجه به حجم و گسترش و تاثیر آن، محدود به مرزهای زمان و مکان مشخصی نمیشود. نظامی از همان اندیشههای انسانی و آرمانهای بشری الهام گرفته است که امروز نیز الهامبخش هنرمندان معاصر است.
به عبارت دیگر، خسرو و شیرین، مخزن الاسرار، لیلی و مجنون، هفتپیکر و اسکندرنامه همگی در طـرح و مـحتوایشان به منزله داستانهایی به شعر هستند و نظامی بهترین نمونههای غزل و ربـاعی و قصیده را خلق کرده است.
میتوان نظامی را استاد داستانهای رمانتیک به شمار آورد. در عرصه شعر فارسی، او در سرودن داستانهای عاشقانه، هنر و توانایی بسیار به خرج داده و در این مورد استادی است مسلم که شاعران پس از وی، اکثرا تحت تاثیر او هستند.
در میان پنج دفتر شعر او، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و هفت پیکر درخششی خاص دارند که اوج هنر نظامی را نشان میدهند.
منطق، پزشکی، حقوق، هیات و ستارهشناسی زمینه معلوماتی را تـشکیل مـیداد که نظامی در آنها، طـبع آزمـایی کرده است. او به تاریخ، فلسفه و علوم الهی توجه خاص داشت و آنها را با ذوق و شوق فراوان میآموخت.
از جوانی به شاعری علاقه داشت و بر اثر استعداد و هوش منحصر به فرد خود، توجه مـردم را بـه خودش جلب کرد. نظامی با آنکه مسلمان بود و معتقد به مذهب تسنن، بـه گـواهی آثـاری که از وی در دست داریم، خود را از تعصبات حاکم بر دیارش و از آنچه در گرداگرد او میگذشت، بـرکنار میداشت و با آنکه با چند شاه و امیر در ارتباط بود، در سـلک شـاعران درباری و مدیحهسرا نبود؛ گوشه عزلت گرفته بود و با قناعت روزگار میگذرانید.
همدم زنـدگی او یعنی همسر محبوبش آفـاق، از سـوی فرمانروای در بند، به نشانه احترام عمیق و قدردانی از اشعار غنائیش، به صورت هدیه نزد او فرستاده شد؛ امّا شاعر او را کنیز به شمار نیاورد و به همسری گرفت ولی او را خیلی زود از دست داد؛ نظامی پیوسته و بارها، از عشق به همسر در آثارش یاد کرده است. آفاق، کودکی به دنیا آورد که او را محمد نام نهادند. از آثار نظامی پیداست که این پسر به شاعری و هنر عـلاقهای وافـر داشته است.
مرگ نظامی در سال 598 هجری در گنجه اتفاق افتاده است؛ امّا هنوز کلام بلندش، شکوهبخش کران تا کران پهنۀ شعر فارسی است.
نظامی گنجهای، از جمله شاعران پرآوازه، تاثیرگذار و جریانساز در ادبیات فارسی به شمار میآید که حضوری همه جانبه در تاریخ فرهنگ ایران دارد. بعضی از مردم فقط از نظامی نامی شنیده؛ ولی پی به مقام عالی او نبردهاند. اینکه مردم عصر ما چنانکه باید و شاید نتوانستهاند نـظامی را بـشناسند، دلیـل کمارزشی نظامی نمیشود؛ بلکه دلیـل بـر عـدم قابلیت مردم عصر ماست که نتوانستهاند او را فراخور مقام و مرتبهاش بشناسند. روز ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران روز بزرگداشت نظامی گنجوی است.
آدرس کوتاه خبر: