آشنایی با محقق و پژوهشگر دیواندره‌ای سیف‌الله کرمی

سیف الله کرمی (هه‌ڤاڵ) کارشناس امور اقتصادی و سرمایه‌‌گذاری فرمانداری دیواندره‌ است؛ او زندگی و جوانی خود را وقف پژوهش و انجام مطالعات میدانی در خصوص تاریخ، جغرافیای طبیعی و انسانی شهرستان دیواندره‌ کرده و ظرف 20 سال گذشته توانسته است بخش زیادی از ناگفته‌ها و زوایای پنهان آداب و رسوم فراموش شده دیواندره و دیگر نواحی اطراف که‌ ارتباط و وصلت تاریخی را با منطقه دیواندره‌ دارد گردآوری و در مجموعه‌ای ۴ جلدی بنام تاریخ مکتوب دیواندره در دست چاپ دارد.

او تحقیقات خود را شامل مطالعات میدانی، شرح شفاهی و اقوال سینه‌ به‌ سینه‌ از منطقه‌ در چهار محور زیر می‌داند:

1- شناسنامه‌ ایلات و طوایف دیواندره‌

2- وجه‌ تسمیه‌ و بررسی قدمت و تاریخ حدود ۴۰۰ روستای منطقه‌ که‌ از این تعداد ۱۷۵ روستای دیواندره‌ را شامل می شود

3- شرح آداب، سنن، جمع آوری داستانها، مه‌ته‌ل‌ها، ادبیات و ترانه‌ و گۆرانی های موزین منطقه‌

4- شرحی بر جاذبه‌های تاریخی، تپه‌های باستانی و تفرجگاههای طبیعی  و معرفی گونه‌های گیاهی و جانوری منطقه‌

پژوهشگر دیواندره‌ای در ۴ جلد کتاب سنت‌ها، شرح حال مناطق باستانی و تاریخی این شهرستان را تدوین کرده است. وی توانسته ۱۲۳ نوار کاست از کهنسالان منطقه درباره موضوعات فرهنگی، ادبی و تاریخی دیواندره جمع‌آوری کند

آقای کرمی هفته گذشته میهمان همکاران ما در روزنامه روژان بود و همین امر زمینه‌ای فراهم کرد تا با دیدگاه‌های وی بیشتر آشنا شویم.

- کردستان از غنای وزین فرهنگی و تاریخی برخوردار است و اگرچه در گذشته گامهای ارزنده‌ای در این زمینه برداشته شده اما پراکندگی روستاها و تنوع آداب و رسوم به حدی است که اگر دهها جلد کتاب نوشته شود باز هم جا دارد. از سوی دیگر کتاب‌های تاریخی و فرهنگی می‌تواند نقش عمده‌ای در شناساندن تاریخ و فرهنگ اصیل مردم داشته باشد و از طرفی نماد هویت و حافظه یک جامعه است باید چاپ و انتشارآنها درنظر گرفته شود، زیرا این کتاب‌ها سبب هویت بخشی به مردم استان و معرفی و فرهنگ غنی هرمنطقه به علاقه‌مندان می‌شود.

با مطالعه این دست از کتاب‌ها به سهولت می‌توان تمام ابعاد فرهنگی مردم یک منطقه اعم از صنایع دستی، لباس‌های محلی، آلات موسیقی، کشاورزی و دامداری، پیشینه و بسیاری دیگر از مسائل مرتبط با فرهنگ مردم راشناخت.

- دیواندره پیشینه‌ای به قدمت کشور پهناور ایران دارد که در قدیم تابع بخش «میران‌شاه» سنندج بود. برای وجه تسمیه دیواندره برداشت‌های مختلفی شده است، اما نظر به‌ موقعیت مکانی آن ۲ تعریف بیشتر نمایان می‌شود؛ اول این که دیوان به معنی مرکز عدلیه و دادرسی است و دومی این که دیوان در زبان کردی به مجموعه خانه‌هایی گفته می‌شود که در داخل دره قرار گرفته‌اند.

دیواندره با وسعت ۳۹۳۷ کیلومترمربع و با ۱۸۵۰ متر ارتفاع از سطح دریا دارای قدمتی به درازای تاریخ است و وجود آثار باستانی درغار «کرفتو» نشانگر وجود تمدن و حیات تا دو هزار سال قبل از میلاد در این منطقه است. زبان مردم، کردی سورانی است و دارای لهجه اردلانی هستند. آداب ‌و رسوم و فرهنگ مردم این شهرستان برگرفته از آداب و فرهنگ آریائی‌ها بوده و هماهنگ با سایر مردم ایران مراسم ملی و مذهبی را نیز برگزار می‌کنند. دیواندره دارای ۳ بخش مرکزی، کرفتو و سارال و ۸ دهستان شامل حومه، قراتوره، چهل چمه، اوباتو، کانی شیرین،زرینه، سارال و کوله است. تعداد کل روستاهای تابعه دیواندره ۱۷۵ روستا و جمعیتی بالغ‌بر ۸۱هزارنفر است.

- در دیواندره قومیت‌ها و طوایف بزرگی چون شیخ، سادات، گوران، گل باغی، تیلکوئی، جاف، منمی (مندمی) برازنده، خواجه وند، کلهر، زند و قالقالی و ... وجود دارند که هریک به زیرمجموعه‌ها و عشیره‌هایی تقسیم‌بندی شده اند. اما این عناوین در دنیای کنونی در منطقه کمرنگ شده و صرفاً جنبه محلی دارد به طوری که امروزه هیچ وجه تمایزی بین افراد وجود ندارد و تمام اقشار همزیستی مسالمت‌آمیزی باهم دارند. این منطقه به عنوان یکی از مناطق استعمار ستیز بوده و مردمان آن همیشه درمرزهای کشور جان فشانی‌ها کرده‌اند. البته در زمان شاهان پهلوی و قاجاریه وبا توجه به تبعیدهای ظالمانه و اجحاف نسبت به حق مردم کردستان متأسفانه دیواندره هم به تأسی از سایر نقاط کردستان همواره در آماج و تیررس این شاهان قرار داشت. وجود و استمرار این قضایا سبب شد تا عشایر و طوایف غیور ما هم در مقابل یورش و تهاجم دولت‌های مرکزی مقاومت کنند. دراین میان جنگ‌ها و نبردهای جانانه عشایر دیواندره موسوم به جنگ هه وازو، جنگ مه ره‌وه‌ر و جنگ قراتوره و علاوه برآن جنگی دیگری در منطقه که منجر به بیرون راندن قوا و قشون روس‌ها شده بود اتحاد و هماهنگی طوایف این منطقه را یادآوری می‌کند. دلاوری و غرور و اعتماد به ‌نفس این طوایف سبب شده تا نسل امروز نیز به خود بیاید. همچنین دیواندره همواره مهد دلاوران و رشید مردان و شیر زنانی بوده که ما باید میراث دار خوب و لایقی برایشان باشیم.

- اگر بود نیازی به تحقیقات میدانی نداشتیم؛ من واقعا احساس خلاء کردم. چیزهایی از مردم روستاهای دوردست شنیدم که در هیچ تاریخی بدان اشاره نشده و همین مرا وادار کرد که با احساس وظیفه و امانت دار اقوال سینه‌ به‌ سینه‌ آنان پا به میدان بگذارم. ازآنجایی‌که علاقه‌ ویژه‌ای به تاریخ و شرح‌حال دیواندره داشتم، در این باره اقدام به انجام مطالعات میدانی و برداشت‌های محیطی ضمن مشاهده و گفت و گو در حد جمع‌آوری تاریخ شفاهی کردم. در نهایت حاصل ۲۰ سال تلاش و کوشش ۴ جلد کتاب به عناوین شناسنامه ایلات و عشایر شهرستان دیواندره، فرهنگ نام و تاریخ روستاهای دیواندره، مجموعه سنت، آداب‌ خاص منطقه دیواندره وشرح‌حال مناطق باستانی و تاریخی دیواندره بوده که مراحل تدوین و آماده‌سازی آن به پایان رسیده و در آستانه چاپ و نشر در داخل کشور است.

- ازآنجایی‌که متأسفانه آن‌چنان تاریخ مکتوب و مدونی از ثبت و معرفی منطقه دیواندره تابه‌حال تهیه و تدوین‌نشده است، لذاهر آنچه در اشتراکات و جمع‌آوری تاریخ منطقه از سوی من صورت گرفته حاصل تاریخ شفاهی و سینه‌به‌سینه است. در این راه بالغ‌بر ۱۲۳ نوار کاست ضبط ‌شده از زبان بزرگان و آگاهان محلی جمع‌آوری کرده‌ام. شرح‌حال تاریخی از ماحصل این کاست‌ها در ۴ نسخه کتاب و در حدود ۷۰۰ صفحه تدوین شده است.

برای بیشتر شناساندن دیواندره چه برنامه‌ای دارید؟

برای معرفی هرچه بیشتر دیواندره دست یاری و استمداد به سوی همه فرهیختگان و فعالان اجتماعی و هنرمندان به ویژه مسوولان منطقه دراز می کنیم و انتظار داریم در برگزاری نمایشگاه‌ها و همایش‌ها ما را یاری دهند تا هم بتوانیم شهرستان را با پیشنیه تاریخی آن معرفی کنیم هم زمینه احیای سنتها و آداب و رسوم منطقه را معرفی نماییم. متاسفانه علیرغم ورود به دنیای ارتباطات و زندگی ماشینی بسیاری از جوانان ما نسبت به پیشینه خود آگاهی چندانی ندارند.

در پایان و به‌ طور خلاصه‌ مجموعه‌ اقداماتی به‌ شرح ذیل در متن فرهنگ و اصالت و حفظ هویت منطقه‌ دیواندره‌ توسط این جانب پیشنهاد و در دست پیگیری می باشد:

1- پیشنهاد استقرار بنیاد فرهنگی دیواندره شناسی در شهرستان

2- پیشنهاد برگزاری فستیوال ۵۰۰۰ نفری ،،نه‌ته‌وه‌یی،، در منطقه‌ ساڵاڵ به‌ منظور جمع آوری کلیه طوایف در کنار هم و آشنایی بیشتر این طوایف با همدیگر

3- در دست اقدام بودن ساخت  مجسمه‌ی «فاته‌ڕه‌ش» از شیر زنان نامی در مقابله با تهاجم قشون روس و معرفی بیشتر این شیر زن پر مباهات

4- پیشنهاد  نقش آفرینی مشاهیر ناوچه‌ی دیوانده‌ره‌: اشرف الحکما طبیب حاذق، شهید ابوالمحمد محمدنژاد و فاته‌ڕه‌ش در سریال سنجر خان

5- پیشنهاد برگزاری نمایشگاه‌ و همایش دیواندره شناسی همراه‌ با معرفی مشاهیر و نام آوران ناوچه‌

6- درخواست به‌ دانشگاه‌ علوم پزشکی در  نصب تندیس حکیم حاذق وقت سید محمد الیاسی ملقب به «اشرف الحکما» در یکی از بیمارستان‌های سنندج

7- پیشنهاد استقرار موزه‌ مشاهیر شناسی کتب و نسخ خطی در اداره‌ ارشاد دیوانده‌ره‌

8- پیشنهاد اصلاح و بازگرداندن اسامی روستاها و دیگر نقاط مکانی بر اساس گویش محلی به‌ واحد تقسیمات کشوری که‌ از تعداد ۱۷۵ روستای دیواندره‌ حدود ۱۸ روستا مورد تایید اولیه‌ و ۲۵ روستای دیگر در دست اقدام می‌باشد.

9-  پیگیری احداث خانه‌ تاریخ (مه‌کۆی مێژوو) در یکی از پارک های شهر دیواندره‌ به‌ منظور معرفی و بهتر دیده‌ شدن موقعیت عمومی (جغرافیای انسانی و طبیعی) دیواندره‌، در این خانه‌ی تاریخ، معرفی مشاهیر و نام آوران، هویت معماری، آداب و سنن، و شیوه‌ زندگی سنی و قدیمی مردمان منطقه‌ به‌ نمایش عمومی گذاشته‌ خواهد شد.

گفت‌وگو: قدیر اللهمرادی