نقش جنگل و مرتع در زندگی انسانی، انظباط اکوسیستم و روند توسعه از چنان گستردگی برخوردار است که امکان شمارش آن ممکن نیست، اما بشر در دو قرن اخیر بدون توجه به این نقش اقدام به تخریب منابع طبیعی نمود تا بتواند رونق اقتصادی را ثبات بخشیده و گوی سبقت را در میدان صنعت و تجارت از رقبا برباید.
شاید عده‌ای آلودگی هوا، سیل، رانش زمین، زلزله ، ریزگرد و فزایش دما را بزرگترین تبعات تعرض به منابع طبیعی بدانند که این موارد کوچکترین عوارض است زیرا از این خطرناکتر نابود شدن بخش عظیمی از گونه‌های ژنتیکی است که نقش بی بدیل در نظم طبیعت و اکوسیستم بازی کرده و هیچ موجود دیگری نمی‌تواند آن را بازی کند و در نتیجه نظم طبیعت به هم ریخته و تبدیل به عامل بروز حوادث طبیعی خطرناک و ظهور بیماریهای جدید انسانی، گیاهی و حیوانی خواهد شد.
زمانی بشر پی به اشتباه خود برد که گرفتار دست این عوارض شده و تاوان سنگینی پرداخت که در موارد بسیاری دیگر امکان جبران از دست رفته و طبیعت تا زمانی که انتقام خود را از انسان سیری ناپذیر نگیرد از پای نمی‌نشیند.
کردستان یکی از مناطق غنی جنگلی و مرتعی کشور است که به علت نگاه ایدئولوژیکی و فاشیستی رژیم پهلوی و تبعیض در توسعه بعد از انقلاب از کاروان توسعه اقتصادی، صنعتی و شهر نشینی عقب ماند، به این علت بخش عظیمی از منابع طبیعی آن از دسترس و تعرض مصون ماند.
مناطق کوردنشین اکنون بکرترین نقطه کشور از نظر تنوع گونه‌های ژتیکی و تکیه‌گاه برنامه احیاء گونه‌های نابود شده ایران و سایر کشورهاست که حفظ آن حیاتی بوده و باید برنامه‌های علمی و عملی برای آن تعریف و اجرا شود.
نقش دیگر منابع طبیعی کردستان ایفای نقش بی بدیل در روند توسعه ملی و استانی است زیرا بستری برای تولید، تجارت و گردشگری می‌باشد و می‌توان از آن برای تولید محصولات چوبی، رونق صنایع دستی، تولید گوشت و فرآوری داروهای گیاهی استفاده کرد.
اما نگاه به وضعیت موجود حکایت از شروع حرکت منابع طبیعی به سمت نابودی دارد و این عرصه گرفتار دست آتش سوزی وتخریب جنگل و مرتع بوده و هر روز شاهد از بین رفتن بخشی از آن هستیم که اگر این روند ادامه یابد تا چند دهه آینده کاملا به فنا خواهد رفت.
تبدیل حفط منابع طبیعی به فرهنگ عمومی، اعمال قوانین بازدارنده و اجرای طرح‌های حفاظتی در زمره برنامه‌های اولویت دار قرار دارد که در اصل رسالت دولت و نهادهای مدنی است.
برای اطلاع از وضعیت موجود و برنامه‌های دولت در این راستا، گفتگوئی با مدیرکل منابع طبیعی کردستان انجام داده‌ایم که اینک پیش روی شماست.
کردستان ذخیرهگاه ژنتیکی جنگلی و گیاهی دنیا
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان با اشاره به وجود تنوع ذخایر ژنتیکی در کردستان گفت: ذخیرهگاه به منطقه یا مناطقی از عرصه خشکی و یا در دریا اطلاق میشود که از اکوسیستم‌ها یا گونه‌های نمونه یا استثنایی برخوردار هستند، ذخیره گاه‌های جنگلی الگوهای کوچک شده ذخیره گاه‌های بیوسفر هستند که در آن گونه‌های منحصر بفرد و کمیاب و یا گونه‌های رو به انقراض به صورت طبیعی رویده‌اند. در راستای برنامه‌های اجرایی شعار سال سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور، به نام طرح "۳ در ۱۴" در ۱۴۰۰، در سال جاری ۱۵ هزار هکتار به ذخیره‌گاه‌های ژنتیکی جنگلی استان اضافه و تعداد ذخیرهگاه های جنگلی به ۵۶ منطقه افزایش یافته است. گونه‌های بنه، تنگرس، گلابی جنگلی، نارون،سماق، شیرخت و بلوط از مهمترین گونه های موجود در ذخیره گاه‌های ژنتیکی در بخش جنگلی استان به شمار می‌رود، وضعیت زادآوری طبیعی در سطح این ذخیره‌گاه‌ها در حد مطلوب است و امیدوار هستیم تا با تداوم روند کنونی شاهد ایجاد میزان قابل توجهی ذخیره در گونه‌های کمیاب استان باشیم.حفاظت از منابع آب‌های زیرزمینی، جلوگیری از وقوع سیلاب و مهار سیل و حفظ گونه‌های مهم ژنتیکی در بخش جنگل از مهمترین مزایای این طرح است و در صورت توجه و توسعه این طرح‌ها و نیاز به این ذخیره گاه‌های ژنتیکی می‌توان درآمد خوبی عاید استان و منطقه کرد. کردستان در منطقه رویش‌گاهی زاگرس شمالی واقع شده و در این راستا مناطقی از رویش‌گاه‌های طبیعی که مشمول ماده یک قانون حفاظت و حمایت بوده، شناسایی و اقدامات حفاظتی و حمایتی از جمله محصور کردن رویشگاه و به کارگیری قرق‌بان و غنی سازی با بذر در آن انجام شده است.از مجموع ۸۱ هزار بهره بردار عرصه‌های منابع طبیعی در کردستان، ۶۷ هزار خانوار بهره بردار بخش مراتع و ۱۴ هزار دیگر هم بهره بردار عرصه جنگلی کردستان است.
تولید ۴ میلیون اصله نهال جنگلی در کردستان
بهزاد شریفی پور از تولید و کاشت چهار میلیون اصله نهال جنگلی تحت عنوان نهضت جهادی و ملی تولید یک میلیارد نهال در چهار سال خبر داد و با تکید بر اینکه تولید نهال را یکی از ضرورت‌های حفاظت از جنگلها می باشد و افزود: .با توجه به مشکل کم آبی در کشور اثرگذارترین برنامه برای مقابله با بیابانزایی کاشت نهال و به خصوص درخت‌های جنگلی مقاوم به کم آبی با اولویت گونه های اقتصادی است که در حال حاضر در نهالستان های کردستان تولید میشود. افزایش اعتبار در بخش توسعه‌ی جنگل کاری و مهار بیابان زایی امری اجتناب ناپذیر است و امید است با افزایش اعتبار زمینه کشت و توسعه نهالستان ها افزایش یابد.در ۲ نهالستان گریزه سنندج و ریخلان مریوان سالانه یک میلیون اصل نهال تولید و عرضه میشود. در حال حاضر نهالستان سنندج با سطح ۱۳ هتکار و نهالستان مریوان با ۴۰ هکتار توانسته در توسعه طرح های جنگلداری اجتماعی و حفظ منابع طبیعی و اقدامات این اداره کل در راستای اجرای قانون هوای پاک بسیار موثر باشد.
وی با بیان اینکه این طرح با اولویت مشارکت مردم و کشاورزان انجام میشود، افزود: تولید و کاشت چهار میلیون اصل نهال در استان می‌تواند تأثیر زیست‌محیطی مناسبی داشته باشد.
وی گفت: به همین منظور در نهالستان‌های استان نهال‌های نهال سریع رشد و چند منظوره اقتصادی تولیدی شده که به صورت رایگان در اختیار مجریان و بهره برداران طرح‌های زراعتی در استان قرار می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه کردستان جزو چهار استان برتر کشور در زمینه تولید نهال است افزود: در سال گذشته یک میلیون اصله نهال در کردستان تولید شد.
صنوبر، زبان گنجشک، افرا، سرو نقره ایی، بنه، بلوط وزالزالک از انواع گونه‌هایی است که در این طرح به تولید آن‌ها توجه شده است
.
در سال جاری 836 هکتار از اراضی ملی استان درگیر حریق شده است
وی در مورد وضعیت آتش سوزی در جنگلهای کردستان تصریح کرد: بر اساس بررسی های انجام شده ۹۵درصد آتش سوزی های اراضی منابع طبیعی در کل کشور، به علت عامل انسانی عمد و غیر عمد به وجود می آیند و تنها ۵ درصد از آن به مسائل بوم سازگان جنگلها و مراتع ارتباط دارد در مدت مشابه سال گذشته 2 هزار و 680 هکتار درگیر حریق شد که کاهش 69 درصدی را در سطح شاهد هستیم.
افزود: نمونه عینی و دست آورد ملموس اقدامات آگاهی بخشی و اطلاع رسانی در بخش آتش سوزی جنگلها و مراتع استان، این است که خوشبختانه در تعداد فقرات آتش‌سوزی 69 درصد کاهش و در سطح نیز 59 درصد کاهش حریق را داشته‌ایم.
وی افزود از مساحت ۲ میلیون و ۹۳۷ هزار هکتاری استان کردستان، بیش از ۳۷۴ هزار هکتار آن را جنگل و 1 میلون و 441 هزار هکتار را مراتع تشکیل می دهد، جنگل های این استان که جزو جنگل های زاگرس شمالی به حساب می آیند، در طول بیش از ۵۰ هزار سال گذشته تشکیل شده و به لحاظ محافظت از منابع آب و خاک، تولید محصولات فرعی، ذخایر ژنتیکی، مصارف درمانی، توانایی های اکوتوریستی و ارزش‌های زندگی، دارای اهمیت زیادی است. وقوع آتش سوزی به علل مختلف تبدیل به معضل در عرصه های جنگلی و مرتعی در استان شده که برای پایان دادن به آن نیاز به فرهنگ سازی و تبدیل آن به معارف عمومی و همکاری مردم و ارگانهای دولتی از جمله نیروهای مردمی، همیاران طبیعت، شهرداری، محیط زیست، آتش نشانی، مدیریت بحران، بسیج، سپاه و جهاد کشاورزی داریم. مردم می‌توانند گزارشات حریق آتش سوزی تخریب و تغییر کاربری قطع چوب و قاچاق مقطوعات چوبی را به سامانه تلفنی ۱۵۰۴ و ۱۳۹ یگان حفاظت منابع طبیعی اطلاع دهند تا در نخستین دقایق بروز حادثه وارد عمل شویم زیرا اطفاء حریق در ساعت اولیه بسیار مهم است و مردم با توجه به بُعد مسیر تا رسیدن نیروهای مخصوص اطفاء حریق با رعایت تمام جوانب ایمنی از گسترش حریق جلوگیری کنند. وی در مورد تعیین حدود اراضی و رفع تصرف از مراتع و جنگلها اعلام کرد: سامانه پنجره واحد مدیریت زمین، برای جلوگیری از بروز زمینه‌های مختلف مفاسد اقتصادی و همچنین تخریب، تصرف و ساخت و ساز غیر قانونی در اراضی ملی و کشاورزی راه اندازی شده است و امیدواریم با همکاری همه دستگاه‌های اجرایی استان اهداف این طرح به نحو احسن محقق شود این پروژه با هدف افزایش شفافیت و هوشمند سازی فرآیندهای مربوط به استعلامات زمین با کاهش نقش عوامل انسانی راه اندازی شده است زیرساخت‌های ارتباطی آن توسط سازمان فناوری اطلاعات ایران تأمین شده است،
همیاران طبیعت کردستان در ۵8 تشکل ساماندهی شدند
شریفی پور سامان دهی همیاران طبیعت را از رویکردهای اصلی این نهاد معرفی کرد و اظهار کرد: بر اساس طرح همیاران طبیعت از سال ۱۳۹۴ اقشار مختلف مردم شامل کشاورزان، دامداران، کسبه، سمن‌ها، طلاب و روحانیون، دانشجویان و اساتید دانشگاه، معلمان و دانش آموزان و کودکان می‌توانند در حفظ و حراست از عرصه‌های طبیعی به سازمان منابع طبیعی کمک کنند. ۵8 تشکل همیار طبیعت در استان راه اندازی شده و ۴۰ تشکل و پنج تعاونی توسط کارگروه تعیین صلاحیت رتبه بندی شده اند علاوه بر این سالانه ۱۰ تا ۱۵ فقره قرارداد با تشکل ها امضا شده تا همکاری ها جنبه اجرایی و حقیقی داشته باشد.3 نوع کارت برای اقشار مختلف صادر میشود، بر این اساس کارت‌های رده نخست مختص دانش آموزان و پیش دبستانی‌ها و مهدهای کودک، رده دوم برای دانشجویان و اساتید و رده سوم برای کارکنان منابع طبیعی، دهیاران و روستاییان، کشاورزان و دامپروران است که با عنوان محافظان افتخاری صادر می شود. شرکت در کلاس های آموزشی، اطلاع رسانی درباره آتش سوزی جنگلها و مراتع، حمل و نقل، کارهای لجستیکی و حتی خدمات بهداشتی و درمانی از جمله کارهایی است که این گروهها می توانند در آن فعالیت کنند. همیاران طبیعتی که دوره آموزشی اطفای حریق و کمک های اولیه را بگذرانند، گواهینامه دریافت می کنند و در صورت آسیب دیدن از حوادث مرتبط با حفظ منابع طبیعی شامل جلوگیری از تخریب و تصرف و قطع درختان، اطفای حریق و دیگر حوادث، مشمول بیمه حوادث قرار می شوند.علاقمندان به کمک به منابع طبیعی می‌توانند در سامانه Hamyaran Tabiat.frw.ir ثبت‌نام کرده و کارت شناسایی دریافت کنند. از سال ۱۳۹۵ در قالب برنامه احکام دایمی برنامه های توسعه ای کشور مردم خود وارد کار حفظ منابع طبیعی شده و یاری رسان محیط زیست و طبیعت شده اند، در سال جاری سازمان جنگلها مراتع و آبخیزداری کشور براساس سه عنوان شعار سال1401 ، برنامه اجرایی طرح تداوم (تولید دانش بنیان، اشتغال آفرین ومنابع طبیعی را اجرایی کرده است. در بخش آموزش، توانمندسازی و مشارکت مردمی شامل آگاهی‌بخشی، اطلاع‌رسانی و اقدامات فرهنگی، تاسیس و توسعه صندوق های منابع طبیعی، آموزش، تقویت و ساماندهی تعاونی‌ها و تشکل‌های منابع طبیعی و نیز تقویت شبکه همیاران طبیعت و سازمان‌های مردم نهاد و نیز استفاده از ظرفیت سازمانها و نهادهای بین المللی مدنظر قرار دارد.بر اساس بند ب ماده ۲۹ قانون حفاظت از جنگلها، منابع طبیعی اختیار دارد که بعضی از امور خود را به جوامع محلی و فارغ التحصیلان منابع طبیعی و محیط زیست واگذار کند که در سال ۱۳۹۷ آیین نامه اجرایی این قانون تصویب شد و در کردستان ۲ کارگروه تشکیل شد. کارگروه اول شامل دانش آموختگان منابع طبیعی، کشاورزی، محیط زیست و بهره برداران محلی هستند که تحت عنوان تشکل ها فعالیت دارند و کارگروه دوم نیز این تشکل‌ها را مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌دهد. همکاری بهره‌برداران و دانش آموختگان منابع طبیعی، کشاورزی، محیط زیست و دیگر اقشار راهکار مناسبی برای پیشبرد اهداف منابع طبیعی و آبخیزداری در حفظت از عرصه های طبیعی است.
آتش زدن بقایای گیاهان اراضی کشاورزی سبب آسیب دیدگی خاک خواهد شد
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان خواستار خودداری از آتش زدن بقایای گیاهان اراضی کشاورزی شد و خاطر نشان کرد: برخی از کشاورزان به اشتباه بقایای گیاهان در مزارع را آتش می‌زنند این اقدام تأثیری بر اهداف مد نظر ندارد و فقط باعث سوختن و از بین رفتن گیاهان میشود. همچنین به همراه آن بافت خاک نیز آسیب می بیند و در برابر باران و باد بسیار سست شده و با کمترین باران، شاهد فرسایش خاک و بروز سیل خواهیم بود.برابر ماده ۲۰ "قانون هوای پاک" مرتکبین به جزای نقدی و حبس محکوم خواهند شد و علاوه بر این ماده قانونی، در خصوص آتش زدن درختان جنگلی، بوته‌ها، بقایای گیاهی در مزارع و باغات بر اساس ماده ۶۷۵ و ماده ۶۸۸ قانون مجازات اسلامی و ماده ۲ و ۲۲ قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا و ماده ۴۵ و ماده ۴۷ قانون حفاظت از جنگلها و مراتع آتش زدن در جنگل و مرتع جرم محسوب میشود
.
کمبود نیروی انسانی
این مقام مسئول کمبود نیروی انسانی را یکی از مشکلات حفاظت از جنگلها و مراتع ذکر کرد و گفت: در شرایط مطلوب صیانت و حفاظت از هر ۱۰ هزار هکتار جنگل و هر ۵۰ هزار هکتار مرتع به تفکیک یک نفر نیروی آموزش دیده و متخصص نیاز دارد و انتظار می‌رود خود مردم و فعالان منابع طبیعی نیز به عنوان حافظان انفال الهی در این خصوص همکاری و مشارکت فعالانه در حفاظت از منابع طبیعی داشته باشند تا بتوان این ثروت‌های خدادادی را به خوبی حفاظت کرد.
سند دار کردن اراضی منابع طبیعی
بهزاد شریفی پور با تاکید بر تسریع در سند دار کردن اراضی منابع طبیعی اذعان کرد: با سنددار شدن اراضی ملی برای بحث پرونده‌های تخریب و تصرف، زمین خواری و سو استفاده از اراضی ملی دیگر نیازی به ارجاع کارشناس نخواهد شد و تأخیر آرای صادره در دستگاه قضائی رفع میشود و قضات با اطمینان بیشتری رأی صادر می‌کنند.
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گفت تاکنون برای 2 میلیون و ۹۵۰ هزار هکتار از اراضی ملی استان نقشه برداری انجام شده و در اختیار اداره کل ثبت قرار گرفته است و .طی اقدامی جهادی با هم افزایی و همفکری همکاران اداره کل ثبت اسناد و املاک استان کردستان از سال ۱۳۹۹ تا 1401 بالغ بر 2میلیون132هزار هکتار از اراضی ملی استان کردستان کاداستر انجام و سند تک برگ به نام دولت جمهوری اسلامی ایران به نمایندگی سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور صادر شده است.
جنگل کاری و جنگلداری اجتماعی
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری کردستان افزود در سال های اخیر جنگل های زاگرس به دلایل انسانی و حوادث طبیعی از جمله خشکسالی های مداوم، استفاده بی رویه و نادرست و آتش سوزی های پی در پی وضع خوبی ندارد، در حالیکه اگر می خواهیم امنیت غذایی و زیستی و توسعه پایدار داشته باشیم، باید به این جنگل ها توجه کنیم و اگر مردم جنگل را از خود بدانند، خود حافظ آن خواهند بود و این زمانی رخ می دهد که بهره اقتصادی حفاظت، بیشتر از تخریب آن باشد.
جنگلداری اجتماعی اولین بار در سال ۱۹۳۵ در هند اجرا شد و امروزه تقریبا اغلب کشورها از این پتانسیل اجتماعی در جهت توسعه زیست محیطی استفاده می کنند
اهداف اصلی جنگداری اجتماعی حول محور پنج مفهوم اساسی بهبود زیست محیط، توسعه محصولات محلی، توسعه چشم اندازهای طبیعی، ایجاد شغل (درجهت کنترل مهاجرت)، مقابله با مشکلات طبیعی (فرسایش خاک و..) و بالابردن کیفیت زندگی شکل گرفته و به دنبال توسعه و ارتقای این مفاهیم در محیط است
شریفی پور تاکید کرد جنگل‌کاری روشی برای گسترش مساحت جنگل، حفظ ذخایر ژنتیکی و ایجاد اشتغال است: مهمترین اقدامات در این زمینه توسعه جنگل کاری اقتصادی و اجرای طرح زراعت چوب است به طوری که از سال ۱۳۹۹ یک میلیون اصله نهال صنوبر در بین بهره برداران توزیع شده‌است. به ثمر نشستن این طرح بیش از سه سال طول می‌کشد و مجریان این طرح بعد از این مدت می‌توانند شاهد سودآوری باشند. ما خودمان را ملزم به تامین منافع مردم و نسل‌های بعد می‌دانیم.
کسب رتبه برتر
وی گفت: در دو سال متوالی سال ۱۳۹۹ و سال ۱۴۰۰ اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان کردستان با عملکرد بی نظیر همکاران پر تلاش خود در میان ادارات کل منابع طبیعی و آبخیزداری کشوری؛ رتبه برتر کشور را به خود اختصاص داد. این عملکرد در مجموع اقدامات عملکردی نظیر تثبیت مالکیت و حدنگری اراضی ملی، ارتقای پوشش حفاظتی، اقدامات آموزش، روابط عمومی، اطلاع رسانی و فرهنگ سازی و اجرای پروژه های منابع میشود، گفت: بخشی از این طرح در اراضی ملی و در قالب ماده 3 قانون حفاظت و بهره‌برداری انجام می‌گیرد.
خبرنگار: هژیر الله‌مرادی