چگونگی انتقال قرآن نگل به روستای نگل روشن نیست اما با توجه به گفته‌ها و حکایات عامه، در زمان صفویه چوپانی در این منطقه مشغول چرای گوسفندان بوده که ناگهان گُل بسیار زیبایی، توجه او را به خود جلب می‌کند. وقتی گُل را از زمین بیرون می‌آورد، چاله‌ای پدید می‌آید و صندوقچه‌ای می‌بیند.
قرآن تاریخی نگل در روستایی با همین نام در مسیر جاده سنندج ـ مریوان واقع شده و این روستا همواره مقصد خوبی برای گردشگران و مسافران بوده است.سبک و شیوه نگارش قرآن مربوط به سده چهارم هجری است، اما مردم روستا آن را به عثمان بن عفان (رض) خلیفهٔ سوم نسبت می‌دهند.
این قرآن چندین بار به سرقت رفته به همین دلیل آسیب‌های فیزیکی و شیمیایی زیادی مانند پارگی، لکه‌های ناشی از اثر انگشت، امضای یابندگان و... دیده است. چند برگ قرآن مذكور پس از سرقت‌های پياپی و هم‌چنين بوسيدن و زيارت آن توسط زايرين از بين رفته است.چگونگی انتقال این قرآن به روستای نگل روشن نیست اما با توجه به گفته‌ها و حکایات عامه، در زمان صفویه چوپانی در این منطقه مشغول چرای گوسفندان بوده که ناگهان گُل بسیار زیبایی، توجه او را به خود جلب می‌کند. وقتی گُل را از زمین بیرون می‌آورد، چاله‌ای پدید می‌آید و صندوقچه‌ای می‌بیند.
چوپان که به تنهایی نمی‌تواند صندوقچه را بیرون آورد، اهالی روستا را خبر می‌کند. مردم، صندوقچه را بیرون می‌آورند و قرآن بزرگی در آن صندوقچه می‌یابند که گویا بر پوست آهو نوشته شده است.
اهالی این امر را به فال نیک گرفته، در همان مکان مسجدی می‌سازند و روستای نگل نیز که چند کیلومتر دورتر از مکان امروز آن است را به محل جدید انتقال می‌دهند. مردم بر این اعتقادند چون این قرآن در اثر توجه چوپان به گُلی زیبا، کشف شده بود، این محل به (نوگل) معروف شد و مردم، مسجدی به نام (مسجد نوگل) را بنا نهادند که به مرور زمان به (مسجد نگل) شهرت یافت.
قران نگل در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و علاوه بر ارزش تاریخی و فرهنگی آن، در میان مردم روستا و سراسر استان کردستان دارای حرمت و احترام خاصی است و از قدیم الایام تا کنون در مسجد روستا نگهداری و توسط مردم حراست می‌شود.
از آنجائی که صفحات قرآن نگل براثر عوامل مختلف در معرض تخریب و از بین رفتن قرار داشت، برای جلوگیری از تخریب هر چه بیشتر این اثر ارزشمند توسط آقای حمید ملکیان یکی از متبحرترین اساتید حرفه‌ای مرمت نسخ خطی ایران مورد مرمت قرار گرفت.
گردشگرانی که قصد زیارت این قران را دارند باید جاده قدیم سنندج- مریوان را انتخاب کنند.
قرآن تاریخی کانی‌مشکان با قدمتی ۷۰۰ ساله
قرآن تاریخی هفتاش از مهم تربن نسخه‌های قدیمی قرآن در بانه
قرآن تاریخی روستای سلین سروآباد یادگار عهد تیموریان
قرآن کاشتر بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ سال تخمین زده شده است و یکی از قرآن‌های است که از نظر شیوه نگارش دارای زیبایی منحصر بفردی بوده و هیچ قرآن دیگری در سطح استان کردستان به این زیبایی خطاطی و تذهیب نشده است.
قرآن تاریخی شوی مربوط به دوره زندیه است و دارای ۳۴۴ صفحه بوده و در سال ۸۹ به میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کردستان منتقل و طی مراحلی توسط کارشناسان این حوزه مورد مرمت قرار گرفت و بعد از مرمت به مردم و هیأت امنای این روستا تحویل داده شد.
قرآن مولان‌آباد با ابعاد ۴۳،۷ در ۳۴ سانتیمتربه وزن ۱۶ کیلوگرم وجلد چرمی ازپوست آهو در روستای با همین نام و به صورت وقفی در ویترین و وضعیت مناسب نگهداری می‌شود.
روستای کویره‌گویز در ۳۰ کیلومتری شهر سقز (مسیر سقز- بانه، تموغه- کندلان) قرار دارد.
